N. A. Egamberdieva

kv.m
ga teng. Kulba markazida o ‘choq boMgan. Kulba 
bir oila uchun moMjallangan. Lekin kulbalar orasida maydoni 100-120 
kv.m
.ga teng boMgani ham uchraydi, ular bir urug‘ jam oa uchun 
moMjallangan.
Sopol idishlar qoMda yasalgan qo'pol, m o‘rt boMib, xurmacha, 
bankasim on idishlar va yarim doira shaklidagi kosalardan iboratdir. 
Sopol buyum lar geom etrik naqsh bilan bezatilgan. Arxeologlar ularni 
tahlil qilib QozogMston va janubiy Sibir hududlarida tarqalgan 
A ndronova madaniyatiga aynan o ‘xshashini aniqiaganlar. Tozabog‘yob 
m adaniyati moddiy buyum lariga o‘xshash buyumlar quyi Zarafshon, 
quyi Qashqadaryo, Toshkent vohasining adirli zonalarida, Farg‘ona 
vodiysida topilgan.
Tozabog‘yob m adaniyatining shakllanishida Yog‘ochband (srub) va 
A ndronova madaniyatlarining ta ’siri katta boMgan. Lekin Tozabog‘yob 
m adaniyatining xo‘jalik va m adaniy hayotining o ‘ziga xos xususiyatlari 
bor. Tozabog‘yob qabilalarida dehqonchilik anclia rivojlangan. Mil.avv. 
II 
m ing yillikning ikkinchi 
yarmiga oid irrigaciya inshootlari 
B .V .A ndrianov tomonidan yaxshi o ‘rganilgan.
T ozabog'yob m adaniyatiga oid qabriston K o‘kcha 3 qabristoni 
boMib, u 1954 yilda qadimgi 
Xorazm hududidagi Sulton Uvays 
tizm alarining sharqiy chekkasidan topib o‘rganildi. U erdan 100 dan 
ortiq qabr topilgan va boy arxeologik material olingan. Qabrlardan har 
xil darajada saqlangan 43 ta odam skeleti topildi. M ozorlarda bittadan,

---

ba’zi xollarda bir vaqtda va har xil vaqtda ko‘milgan ikkitadan skelet 
topildi. Ayollar bilan bolalami k o ‘mish, erkak va ayolni bir qabrga 
ko‘mish xollari ham uchraydi. M arhum iar oyoq-qoMlari buklangan 
holda o‘ng yoki chap biqini bilan k o ‘milgan. Har bir mozorda bir yoki 
bir nechta sopol idishlar, erkaklar m ozorida bronza buyum lar, 
ayollamikida esa bronza taqinchoqlar uchraydi.
Tozabog‘yob madaniyati odam larining antropologik tiplari ikki xil 
bo‘lib, ularning birinchisi andronova qabilalariga oid protoevropoid tipi 
bo‘lsa, ikkinchisi 0 ‘rta Osiyoning qadim gi aholisi sharqiy 0 ‘rta E r 
dengizi tipini beradi. Shuningdek, odam lar orasida Sharqiy Evropaning 
Y og‘ochband madaniyati tiplari ham uchraydi.
A ndronov a m adaniyati 
m il.aw . II- I ming yilliklarda G 'a rb iy
Sibir, 0 ‘rta Osiyo va janubiy Ural hududlarida tarqalgan m adaniyati 
biri biriga yaqin boMgan qabilalarga nisbatan aytiladi. Andronova nom i 
Achinsk yaqinidagi Andronova qishlogM nomidan olingan, chunki shu 
erda 1914 yilda dastlabki yodgorlik topilgan. 
1948 yilda K .V .Salnikov 
Andronova 
madaniyati 
yodgorliklam ing 
3 
bosqichini 
aniqladi: 
Fyodorov, Alakul, Zamarev. Bugungi kunda esa, uning 4 tarm o g‘i 
aniqlangan:
1. S intash ta-P etrovka-A rk aim — Janubiy Ural va Shimoliy Q ozo- 
qistonda tarqalgan, mil. aw . 2200-1600 yilliklarga oid;
2. A lakul Amudaryo va Sirdaryo oralig‘idagi erlarda va Q izilqum
choMida tarqalgan, m il.aw . 2100-1400 yilliklarga oid;
3. F yodorovo Janubiy Sibir hududida tarqalgan, m il.aw . 1500-1300 
yilliklarda oid, bu erda ilk bor oMikni yoqish (kremaciya) va o lovga 
e’tiqod izlari kuzatilgan;
4. B eshkentskiy tu m a n - Tojikistondagi Vaxsh vohasi, mil. avv. 
1000-800 yilliklarni o‘z ichiga oladi
Andronova madaniyati aholisi 
yarim ertoMa va chaylalarda 
yashaganlar. Ular asosan chorvachilik, qisman dehqonchilik bilan 
shug‘ullanganlar. Ularda metallga ishlov berish rivojlangan. Ular m isni 
Oltoy togMaridan va QozogMston hududlaridan olganlar. K o‘pincha 
qishloqlari yonida qurbongohlari boMgan. U erda ko‘plab o‘ralar boMib, 
ichidan andronova sopol idishlari topilgan. Sopol idishlarining tagi yassi 
boMib, murakkab geometrik o ‘ym a naqshlar bilan bezatilgan. A ndrono- 
valiklarning qabrlari daryolar oralarida boMib, ular toshlar bilan halqa 
qilib o ‘ralgan. 0 ‘liklar bukchaytirilib k o ‘milgan, qoMlari yuz tarafiga 
qo'yilgan. B a’zi xollarda m arhum lam ing kuydirilganlari ham uchraydi. 
Qabrlardan chaqmoqtoshdan ishlangan o ‘q uchlari, bronzadan ishlangan

---

m ehnat va jangovor qurollari 
turli taqinchoqlar va sopol idishlar 
topilgan.
M iloddan a w a lg i II m ing yillikning ikkinchi yarm ida Toshkent 
viloyatining tog'oldi hududlari ham Andronova chorvador qabilalari 
tom onidan o ‘zlashtirilgan. Hozirgi kunda ularning qisqa muddatli 
qarorgohlari Toshkent yaqinidagi Achiko‘1 atrofida, Y angiyo‘l tumanida 
va Toshkent kanali hududlarida makon va m ozor izlari topilgan. 
Ularning xech birida m adaniy qatlam saqlanmagan. Faqat qadimgi 
qishloq harobalarida chizm a naqshli sopol parchalari, bronzadan 
ishlangan u y -ro ‘zg‘or buyum lari, tosh yorg‘uchoq siniqlari uchraydi. 
Q abrlarda esa, oyoq-qoMlari buklanib, yoni bilan yotqizilgan skeletlar 
va bir necha sopol buyum lari topilgan. Ayollar qabrlarida bronza 
taqinchoqlar uchraydi.
C ho‘l zonasi qabilalariga tegishli yodgorliklar Farg‘ona vodiysida 
keng o ‘rganilgan. Jum ladan, 
Qayroqqum va Dahana qabristonlarini 
k o ‘rsatish mumkin.
Q a y ro q q u m m a d a n iy a ti Farg‘ona vodiysining g ‘arbiy qismi 
joylashgan bo‘lib, 1950 yillarda A.P.Okladnikov v a B.A.Litvinskiylar 
tom onidan topib o ‘rganilgan. U joydagi taqir ustidan 60 dan ortiq makon 
/a m inglab sopol siniqlari, bronza va tosh qurollar, hayvon suyaklari 
topildi. Bu madaniyat m il.a w . II ming yillikning o ‘rtalarida shakllan- 
gan.
M akon va qabrlardagi sopol idishlar ko‘p jihatdan tozabog‘yob 
sopollariga o‘xshab ketsa-da, lekin Qayroqqum sopollari ichida quloqli, 
tam ov j o ‘mrakli xillari bo ‘lgan. Sopol idishlaming o ‘ndan bir qismi 
chizm a, taroq shakllar bilan naqshlangan. Bu ularning xronologik 
jihatdan Andronova m adaniyatining eng so‘nggi bosqichiga tegishli 
ekanligini ko‘rsatgan.
Qayroqqum m adaniyatida metall hunarmandchiligi rivojlangan. 15 ta 
jo y d an metall eritish o ‘choq!ari va toshqollar uyumi topilgan. 
Shuningdek, taqirlarda ikki tigMi yaproqsimon pichoqlar, xanjar, iskana, 
qarm oq, igna, bigiz, ikki parrakli bronza paykonlar ko‘plab uchraydi.
Qayroqqum madaniyati broza davrining oxiri va ilk tem ir davriga oid 
yodgorlik hisoblanadi.
Yuqori Farg‘ona hududidan Vodil, QaramkoM, Yapagin, Chakka 
qabristonlarini B.Z.Gamburg va N.G.Gorbunovlar o ‘rganganlar. 50dan 
ortiq 
m ozor-qo‘rg‘ondan 
tosh 
yashiklarga 
solingan 
oyoq-qoMi 
buklangan 
odam 
skeletlari 
topilgan. 
Lekin 
m ozorlarning 90% 
o ‘gMrlangan. Ularning b a’zilarida qo‘ngMroqsimon bronza isirg‘alar,

---

spiral boshli bilakuzuklar, bronza munchoqlar, ikki parrakli paykon va 
sopol parchalari uchraydi.
Toshkent va Farg‘ona vodiysi choMli zona qabilalarida chorvachilik 
rivojlangan. 
Lekin chorvadorlar hayotida dehqonchilik ham muhim 
o‘ringa ega boMgan.