N a m a n c a n d a V l at universitkti viaxkamon q o d I r j o n o d I i j o n o V i c h d I n s h u n o s L i k

“ahd” - orqali bog’langan bo’lib, shunga ko ’ra yahudiylar o ’zlarini 
“Xudo” tomonidan tanlab olingan mumtoz xalqmiz, bu ahd bo’yicha 
Xudo falastin va uning atrofidagi barcha erlami bizga berishga v a’da
39

---

qilgan, bu erlar bizga “ v a’da qilingan e rd ir” degan e’tiqodda yashab 
kelganlar va hozir ham ana shu aqidani mahkam tutib, tinmay kurash 
olib boradi.
Yahudiylik dini Muso alayhissalomga 80 yosh paytlarida ( 
tahminan m a w . 1586 yilda) xudo Yahve tomonidan vahy etilgan (Besh 
kitobi-tavrot)dir. Yahudiylikning barcha qonun-qoidalari Musoga nozil 
qilingan Tavrotda mufassal bayon qilingan. Bundan tashqari, Tavrotning 
tafsiri va yahudiylik dinining aqida va marosimlari yozilgan Talmud 
kitobi va Muqarras zabur (Pslatir) kitobi ham bu dinning muqaddas 
kitoblari hisoblanadi.
Yahudiylik son-sanoqsiz marosimlarga, buyruqlarga, bayramlarga 
ega b o ’lgan din. Bu dinning talabiga ko’ra har bir dindor 365 taqiq, 248 
buyruq jami 613 ta taqiq va buyruqni bilishi kerak.
Yahudiylar tuya, cho’chqa, quyon, ot, 
eshak go’shtlarini 
emaydilar. Ular eydigan hayvonot go’shtida qon dog’i bo’lishi mutlaqo 
mumkin emas. Shuning uchun ham yahudiylarda mollar faqat o ’z ishiga 
usta qassoblar tomonidan so’yiladi.
Yahudiy erkaklarining kiyimlari uzun, bir xil matodan tikilgan 
bo’lishi, boshi hatto uyquda ham biror narsa bilan berkitilgan bo’lmog’i 
lozim. Diniy marosim bajarilayotganda, kiyimning ustidan albatta 
yopinchiq tashlanishi shart.
Haftaning shanba kuni dam olish qat’iy talab etiladi. Bu kunda 
hech qanday yumush, ish bilan shug’ullanilmaydi, ovqat pishirilmaydi, 
olov yoqilmaydi, qo’lda biror narsa ko ’tarib yurilmaydi, pulga qo ’l 
tekkizilmaydi.
Bolalarga diniy ta’lim 5-6 yoshidanoq beriladi. Tavrot va 
Talmudning asosiy aqidalari majburiy tarzda yodlattiriladi.
Yahudiylikda ayol kishiga erining itoatkor qulidek qaraladi. Har 
bir yahudiy erkak har kuni Xudodan uni ayol qilib yaratmaganiga 
shukronalar aytib duo qiladi. Ayol kishi esa o ’z duosida o ’zini eriga itoat 
etuvchi qilib yaratganligi uchun Xudoga minnatdorchilik bildirib yuradi.
Yahudiylikning talablari, marosimlari juda ko’p va og’ir 
bo’lganligi, yaxudiylaming boshqa millat vakillari bilan nikohga kirishi 
man etilganligi, o ’zlarini barcha xalqlardan afzal-mumtoz bilib, o ’jar,
40

---

millatchi, irqchi va xudbin bo’lganliklari uchun shunday qadimiy tarixga 
ega bo’lgan bu din jahon diniga aylana olmagan.
“ Sionizm” atamasi Isrusalim (Quddus) yaqinidagi Sion (sinyay) 
tog’-tepaligi nomidan olingan. Bu tog’ tcpalikda Musogi Tavrot ilohiy 
kitobi nozil b o ’lgan va unda Dovud a.s. ning qarorgohi joylashgan. 
Shuning uchun bu tog’ muqaddas sanalgan.
Sionizm dastlab yahudiylarning antisemitizm, ya’ni ulami jahon 
miqyosida ta’qib etilishlariga qarshi tuzilgan harakat bo’lib, 1897-yilda 
Shveytsariyaning Bazel shahrida siyosiy oqim-ta’limot sifatida tashkil 
topgan.
Milodan aw algi 63-yilda Rim imperiyasi yahudiy davlatlarini 
bosib 
olgandan 
keyin, 
yahudiylarning 
dunyo 
mamlakatlariga 
tarqalishlari faol davom etgan. Ular Yaqin Sharq, Shimoliy Afrika va 
Janubiy Evropa mamlakatlariga, o ’rta asrlarga kelib, Evropa va 
Osiyoning ko’pgina mamlakatlari bo’ylab tarqalib ketishgan. Ular 
borgan joylarda mahalliy aholining tili va madaniyatini o ’zlashtirib 
olganlar, ammo o ’zlarining dini, madaniyati va urf-odatlarini saqlab 
qoldilar. Bu siyosiy oqimning maqsadi dastlab butun dunyodagi 
yahudiylami bir erga to ’plab, qadimgi yagona yahudiylar davlatini qayta 
tiklash bo’lgan. Keyinchalik u yahudiylarning reaktsion-millatchilik, 
shovinistik mafkurasiga aylanib ketgan.
Yahudiylar o ’zlarini “Oliy millat” deb, ular yashaydigan erlardagi 
hamma xalqlar, millatlar yahudiylarga dushmandirlar degan irqchilik 
g ’oyalarini e ’lon qilganlar.
Nihoyat, asrlar b o ’yi jabrlangan xalqqa ikkinchi jahon tugagandan 
so’ng Murruvvat ko’rsatildi. BMT Bosh Assambiliyasining 1947-yil 
Qaroriga binoan falastinda Isroil davlatini tuzilishiga ruxsat berildi. 
Shunday qilib, 
1948 yil 
14-maydan boshlab Buyuk Britaniya 
mandatidagi falastin mustaqil deb e ’lon qilinib, Isroil davlati tashkil 
topdi va iudaizm, ya’ni yahudiylik bu davlatning rasmiy dini deb e ’lon 
qilindi. Sionizm esa davlat mafkurasiga aylandi.
41

---

Sionizmning keyingi asosiy maqsadi. Butun dunyo yahudiylarini 
Isroilga to’plab, ularni sionistik ruhda qayta tarbiyalash, bu davlat 
xududini yanada kengaytirib qadimgi davlatlarini qayta tiklash bo’ldi.