N. A. Otaxanov

53. N (N>1) butun son berilgan bo‘lsin. [1, N] kesmada f funksiya berilgan bo‘lib, 

uning grafigi uchlari (1; f(1)), (2; f(2)), …, (N; f(N))  bo‘lgan siniq chiziqdan 

iborat. (f(i) sonlari haqiqiy son hamda ustma-ust tushishi ham mumkin.) Manfiy 

bo‘lmagan va butun k soni berilgan. OY o‘qining qaysi nuqtasidan OX o‘qiga 

parallel hamda f funksiyaning grafigini roppa-rosa k marta kesib o‘tuvchi to‘g‘ri 

chiziqni o‘tkazish mumkin. Masalan: k=2 va rasmdagi grafik uchun javob: 0, 1, 2, 

(2, 2.5).  

54. Bitta satrdan iborat telegrammani ishonchli bo‘lishi uchun aloqa kanali 

bo‘yicha uch marta uzatildi. Har gal bitta harf noaniq (bir harf o‘rniga boshqasi) 

holda qabul qilingan. Uch marta qabul qilingan matn bo‘yicha yuborilgan 

ma’lumotni to‘g‘ri o‘qish dasturini yarating yoki buning iloji yo‘qligini 

ko‘rsating. 

55. O‘chirg‘ichlar.    n ta bosqichli o‘chirg‘ichlardan tashkil topgan piramidaga 

sharik dumalatildi (i-chi bosqichda i - o‘chirg‘ich joy;aashgan). Sharik o‘ng yoki 

chapga o‘chirg‘ichning holatiga qarab dumalaydi. Har bir urilishdan keyin 

o‘chirg‘ich o‘z holatini o‘zgartiradi. Demak, sharik har bir bosqichdam 

o‘tganidan so‘ng, bitta o‘chirg‘ich almashadi. O‘chirg‘ichlarning konfigurasiyasi 

berilgan bo‘lsin. (Uni fayldan o‘qish tavsiya qilinadi).  

а) Sharikning m marta urilishidan keyingi konfigurasiyani aniqlang; 

б) Boshlang‘ich konfigurasiya sharikning necha marta urilishidan so‘ng 

takrorlanadi?  

56. Ippodromda ikki ot bir vaqtda yugurishni boshladi. Ular uzunligi n metr 

bo‘lgan (n>400) aylana bo‘ylab yugurishadi. Birinchisining tezligi  10 m/s dan 40 

m/s gacha, ikkinchisiniki esa 30 m/s dan 60 m/s gacha. Har bir otning 

boshlang‘ich tezligi ko‘rsatilgan diapazonda tasodofiy sonlar datchigi yordamida 

aniqlanadi. Har 10 sekunddan keyin otlarning tezligi tasodifiy tarzda (orttirma –2 

m/s dan 2 m/s gacha bo‘lishi mumkin) o‘zgaradi. Qachon ikkinchi ot birinchsidan 

bitta aylanishga o‘tib ketadi. Javobni grafik va aniq son orqali ifodalang 

57. Ekranda asalari uyasi tasvirini hosil qiling. U muntazam 

oltiburchaklardan iborat bo‘lib, , uning atrofida n ta 

qatlamdan iborat muntazam oltiburchaklar bilan o‘ralgan.  

Oltiburchakning tomoni R ga teng. Rasmda qatlamlar soni n 

= 3. 

58. Nurning qaytishi. Ikki  shisha plastina 

ustma-ust qo‘yilgan. Yuqoridagi plastina-ga 

999

0

 gacha burchak ostida nur tushayapti. Agar 

nurning  n marta qaytishi mumkin bo‘lsa, 

Otaxanov N. A. Dasturlash uchun masalalar to’plami 

 

 

97 

 

plastinalar ichidagi barcha nur qaytishlarini tasvirlang. Rasmda n = 3. 

59.  a

1

, a

2

, : , a

n

 va  b haqiqiy sonlar berilgan bo‘lsin.   

a) Quyidagi tenglamaning barcha yechimlarini toping 

| x - a

1

 | + | x - a

2

 | + ... + | x - a

n

 | = b 

b) Qanday holatda tenglama qabcha yechimga ega bo‘ladi?   

60.  Наqiqiy sonlar o‘qida boshlang‘ich va oxirgi nuqtalari bilan n ta kesma 

berilgan bo‘lsin. Bu kesmalarni o‘qqa perpendikulyar bo‘lgan kamida nechta 

qoziqlarga o‘tkazish mumkin. Qoziqlarning holati va miqdorini aniqlash dasturini 

yozing. Qoziqlar miqdorini kamaytirish mumkin emasligini isbot qiling.  

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 

1.  Аbduqodirov  A. A. Hisoblash matematikasi va programma-lashdan 

laboratoriya ishlari. Toshkent, O‘qituvchi, 1987 y. 

2. Abramov S. A. Zadachi po programmirovaniyu. Moskva, Nauka, 1988 y.  

3. Azlarov T. R., Sh. Sh. Ashirov. Informatikadan olimpiada masalalarini yechish. 

Toshkent, Kibernetika, 1993 y. 

4. Buxtiyarov  A. M. Sbornik zadach po programmirovaniyu. Moskva, Nauka, 

1988y. 

5.  Kasyanov V. N., Sabelfeld V. K. Sbornik zadaniy po praktikumu na EVM. 

Moskva, Nauka, 1986 y. 

6. Otaxanov N. A. TURBO PASKAL dasturlash tili. Namangan, 2002 y. 

7. Otaxanov N. A. Programmalash bo‘yicha laboratoriya ishlari. Namangan, 2001 

y. 

8. Otaxanov N. A. Programmalash bo‘yicha masalalar to‘plami.  Namangan, 2000 

y. 

9. Pilshikov V. N. Sbornik uprajneniy po yaziku Paskal. Moskva, Nauka, 1989 y. 

 

 

 

 

 

 

 

Otaxanov N. A. Dasturlash uchun masalalar to’plami 

 

 

98 

 

MUNDARIJA 

Kirish.................................................................................................................3  

§-1. Arifmetik ifodalarni dasturlash tilida yozish ............................................4 

§-2.Chiziqli dasturlash .....................................................................................5 

§-3. Tarmoqlanuvchi jarayonlarni dasturlash....................................................9 

§-4. Takrorlash jarayonlarini dasturlash..........................................................13 

§-5. Harfiy kattaliklar bilan ishlash.................................................................19 

§-6. Bir o´lchovli massivlar bilan ishlash........................................................22 

§-7. Ikki o´lchovli massivlar............................................................................2 

§-8. Grafiklar bilan ishlash..............................................................................29 

§-9. Elementlari chegaralangan va sanaladigan tiplar.....................................31 

§-10. Protsedura-funksiya................................................................................34 

§-11. Protseduralar...........................................................................................37 

§-12. Yozuvlar bilan ishlash............................................................................40 

§-13. Fayllar bilan ishlash...............................................................................43 

§-14. Butun sonli masalalar.............................................................................46 

§-15. Sanoq sistemalari....................................................................................48 

§-16. Geometriya.............................................................................................50 

§-17. Massivlarni tartiblash.............................................................................52 

§-18. Ko‘phadlar bilan ishlash........................................................................54 

§-19. Matrisalarni tuzish va almashtirish.........................................................56 

§-20. Matrisalar algebrasi................................................................................59 

§-21. Sonli usullar...........................................................................................61 

§-22. Taqribiy hisoblashlar..............................................................................65 

§-23. Matnlar...................................................................................................67 

§-24. Кalendar.................................................................................................69 

§-25. Kriptografiya..........................................................................................70 

§-26. Tasvirlar bilan ishlash............................................................................72 

§-27. Harakatli tasvirlar. Multiplikatsiya.........................................................76 

§-28. O‘yinlar..................................................................................................78 

§-29. Hamma imkoniyatlarni ko‘rib chiqish (Perebor)...................................81 

§-30. Olimpiada masalalari.............................................................................83  

 

 

 

 

 

Otaxanov N. A. Dasturlash uchun masalalar to’plami 

 

 

99 

 

 

 

 

 

 

NURILLO ABDUMALIKOVICH OTAXANOV