N. B. Adizova, N. B. Adizova ona tili o‘qitish metodikasi ona tili

Har nekim ermish o‘zingga noravo, 
Noravodir o‘zgaga ko‘rsang ravo deydi. 
Demak, adolatli inson o‘ziga ravo ko‘rmagan narsani o‘zgalarga 
ham ravo ko‘rmaydi. Chunki adolat qilmagan odam zulm qilgan 
bo‘ladi. Zulm qilgan odamni esa zolim deymiz. 
Adolat taroziga oʻxshaydi (oʻqituvchi tarozining rasmini 
koʻrsatadi). Tarozining ikkala pallasiga bir xil yuk qoʻyilsa, uning ikki 
pallasi teng boʻladi, ya’ni muvozanat saqlanadi. Bir pallasiga og‘irroq 
yuk qoʻyilsa, tarozining bir pallasi baland, bir pallasi past boʻladi, 
muvozanat buziladi, ya’ni adolatsizlik yuzaga keladi. 

---

29 
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga mavhum 
tushuncha ifodalovchi so‘zlar obrazlar yordamida tushuntirilganda 
bolalarda mazkur tushuncha haqida aniq tasavvur hosil bo‘ladi. 
Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish kitobida uchraydigan o‘quvcilar 
uchun tushunarsiz so‘zlar mazmuniy xususiyatiga ko‘ra turlichadir. 
Shuning uchun bu so‘zlarning ma’nosini tushuntirishda ularning 
xususiyatiga mos ravishda eng samarali usulni tanlash lozim. Bu faslda 
bir necha darslikdagi so‘zlar misolida so‘z ma’nosini tushuntirishning 
samarali usulini tanlash haqidagi fikrlarimizni bayon qilamiz. 
1-sinf ona tili darsligida oʻquvchilarga ma’nosi tushunarsiz boʻlgan 
soʻzlar ancha uchraydi. Ularning ma’nosini yuqorida koʻrsatilgan va 
boshqa usullar bilan tushuntirish mumkin. Darslikda uchraydigan 
quyidagi soʻzlarning ma’nosini rasmini koʻrsatish yoʻli bilan 
tushuntirish mumkin: yalpiz, isiriq, kiyikoʻti, ermon, kashta, garmdori, 
qal’a, fabrika, raketa, chang‘i, soʻna, soʻgal, sa’va, toʻng‘iz, turna, 
sholi, sharshara, charos, shabnam gumbaz, marvaridgul, soda, sa’va, 
olxoʻri, husayni, chang‘i, konki, paroxod, qayin, zarg‘aldoq, doʻlana, 
tola, parovoz, teplovoz, elektrovoz, vagon, tog‘olcha, metro, kamalak, 
tuman, mosh, binafsha, chuchmoma, gulsapsar, norin, shilpildiq, 
qarag‘ay, karvon, zangori, feruza, peshayvon, na’matak, qirg‘iy, olcha.
Quyidagi soʻzlarning ma’nosini ularga sinonim keltirish orqali 
tushuntirish mumkin. Istiqlol – mustaqillik, nurafshon – yorug‘, 
muborakbod etmoq – tabriklamoq, samo – osmon, koʻk, gulshan – 
gulzor, sabo – shabada, munosabat – bog‘lanish, dorivor – shifobaxsh, 
yaproq – barg, hadya etmoq – bermoq, sovg‘a qilmoq, tub – tag, ahil – 
inoq, huvullamoq – boʻshamoq, javon – shkaf, dastyor – yordamchi, 
alloma – olimlar, muhlat – vaqt, darg‘azab boʻlish – g‘azablanish, 
shu’la – nur, ehtirom – hurmat, badavlat – boy, tazyiq – zug‘um, an’ana 
– odat, ta’na – dashnom, ta’ziya – aza, ma’lumot – xabar, 
ma’yuslanmoq – xafa boʻlmoq, chashma – buloq, choq – payt, 
arg‘imchoq – ip, darz – yoriq, ranj – qiyinchilik, ganj – boylik, xazina, 
sust – sekin, bol – asal, tabassum – kulgi, muddat – vaqt, tasalli – 
yupanch, musaffo – sof, toza, mutolaa – oʻqish, doʻkon – magazin, 
zoriqmoq – muhtoj boʻlmoq, noyob – topilmas, undirmoq – oʻstirmoq, 
mamnun – xursand, gavjum – toʻla, surkash – surtish, ohista – sekin, et 
– goʻsht, daromad – kirim, xontaxta – stol, javon – shkaf, xazonrezgilik 
– barglarning toʻkilishi, ezgulik – yaxshilik, baldoq – halqa, najot – 
yordam, moʻtadil – oʻrtacha, sarvqomat – tik, chanqagan – suvsiragan, 

---

30 
soʻyla – gapir, soʻzla, toblanmoq – chiniqmoq, gazlama – mato, 
yoʻldosh – hamroh, choyshab – koʻrpa, silliq – tekis, intizom – tartib, 
olam – dunyo, mug‘ombir – ayyor, chaqa – tanga, parranda – qush,