N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

V BOB. BINO VA INSHOOTLARNI ANIQ VA TO‘G‘RI BARPO 
ETISHNING GEODEZIK TA’MINOTI 

Zamonaviy industrial qurilish ishonchli geodezik ta’minot bo‘lishini

talab qiladi. Ko‘p qavatli yig‘ma va monolit binolar konstruksiyalarini barpo
etish aniqlik va to‘g‘ri o‘rnatilishiga yuqori talablar bilan xarakterlanadi.
O‘rnatilgan qo‘yim(dopusk)larga amal qilmaslik, cheklanishlar va xatoliklar
yig‘ilishi ishlarni bajarishni qiyinlashtiradi, ayrim elementlarni va umuman
binoning yuk ko‘taruvchanlik qobiliyatini va to‘rg‘unligini kamayishiga olib
keladi.
Binoni aniq barpo etishning asosi kompleks geodezik rejalashtirish 
ishlari bo‘lib, ularning bir qismi tayyorlov davri ishlariga kirsa, qolgan qismi
bevosita binoni barpo etishda amalga oshiriladi. Unga kiradi:
• binoda o‘qlari biriktirilgan va bu o‘qlarni qavatlarga ko‘chirish
imkoni bo‘lgan geodezik rejalashtirish planini yaratish ;
• har bir montaj qilinadigan qavatni qavatlararo yopmalarida oraliq va
yordamchi o‘qlarni rejalashtirish;
• elementlarni montaj qilish shartlariga asosan kerakli o‘rnatuvchi
chiziqlarni belgilash;
• qavatlarda montaj gorizontini aniqlash;
• qavatlar bo‘yicha bajarish sxemasini to‘zish.
Binoning poydevorlarini cho‘kishi va karkasning deformatsiyasini
sistematik nazorat qilish majburiydir.
Binoning yer ustki qismini barpo etishni boshlagunga qadar sokol va
yerto‘la yopmasida o‘qlar o‘rni belgilanadi. Har bir bosh o‘q binoga quyidagi
tartibda ko‘chiriladi. Teodolit bino obnoskasidan tashqarida binoning o‘qi
mahkamlangan shtir ustida joylashgan holda o‘rnatilib, binoning qarama-qarshi
tomonida joylashgan shunga uxshash belgiga stvor o‘qi bo‘ylab yunaltiriladi,
keyin binoning sokol paneliga yunaltirilib unda stvor o‘qi belgilanadi. Xuddi

51

shuningdek boshqa bosh o‘qlar ko‘chiriladi.Odatda o‘qlarning kerakli belgilari
binoning sokoliga va qavatlararo yopmasiga bo‘yoq yordamida chiziladi,
bundan tashqari qushimcha ravishda o‘qlarning o‘zaro kesishish joylari ham
belgilanadi. Har bir o‘q binoga maydonning ikki joyida mahkamlangan o‘q
nuqtalaridan ikki marta ko‘chiriladi. Loyihadagi va amaldagi o‘qlar orasidagi
masofa va burchaklar bir-biridan QMQdagi reglamentlashtirilgan qiymatlardan
farq qilmasligi kerak. Ikki bo‘ylama o‘qlar orasidag farq 3 mm, yonma-yon
ko‘ndalang o‘qlar orasidagi farq yo1 mm bo‘lishi mumkin.
Qurilish maydonining sharoitlari va binoning konstruktiv
xususiyatlariga bog‘liq holda asosiy o‘qlarni boshlang‘ich gorizontdan montaj
qilinadigan qavatga ko‘chirish yotiq yoki vertikal proeksiyalash usuli bilan
amalga oshiriladi. Yotiq proeksiyalashda teodolit ko‘chiriladigan asosiy yoki
yordamchi o‘qni chizig‘ida o‘rnatiladi. Binoning sokolida o‘qni holati
mahkamlangan belgi-chiziqqa yunaltiriladi. Kuchiriladigan o‘qni orayopmaga
proeksiyalash uchun uning stvorida vizirli nishon (ko‘p hollarda − shoqulli
uchoyoq) o‘rnatiladi, o‘qni holati orayopmaga ko‘chiriladi va belgi-chiziq bilan
belgilanadi (5.1-rasm).