N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

Gruntning olinadigan unumdor qatlami qurilish maydonida buldozer
va avtogreyder yordamida kesilib, maxsus ajratilgan joyga ko‘chiriladi va keyin
ishlatish uchun joylashtiriladi. Ayrim payt ularni boshqa maydonlarni
ko‘klamzorlashtirish uchun olib borishadi. Unumdor qatlam bilan ishlagan
paytda uni pastki qatlam bilan aralashuvidan, ifloslanishidan, yuvilishidan va
shamolda nurashidan asrash kerak. Qish sharoitida unumdor qatlamni faqatgina
loyihada kerakli asoslanish mavjud bo‘lganda olinishi mumkin.
Binolar, inshootlar va ularning poydevorlarini buzish ularni
qismlarga ajratib (keyin demontaj qilish uchun) yoki yiqitish bilan bajariladi.
Yog‘och binolar qismlarga bo‘linib, keyin yaroqsizlari boshqa maqsadda
foydalanish uchun ajratib tashlanadi.
Yig‘ma temirbetonli binolar (konstruksiyalar) montaj sxemasiga teskari
bo‘lgan buzish sxemasi bilan ajratiladi. Demontaj boshlanishidan oldin element
bog‘lamalardan ajratiladi. Qismlarga ajratilayotganda har bir yig‘ma element
oldin bo‘shatilishi va to‘rg‘un holatni egallashi kerak. Elementlab qismlarga
ajratilmaydigan yig‘ma elementlar monolit konstruksiya kabi bulaklarga
bulinib ajratiladi.

45

Monolit va metall konstruksiyalar, konstruksiyani to‘rg‘unligini
ta’minlovchi maxsus ishlab chiqilgan buzish sxemasi asosida ajratiladi. Ajratish
bloklarini qismlarga ajratish armaturani ochishdan boshlanadi. Keyin blok
mahkamlanib armaturasi kesiladi, blok otboyka bolg‘asi yoki boshqa vosita va
mexanizmlar yordamida qismlarga ajratiladi. Metall elementlar bo‘shatilgandan
so‘ng kesiladi. Ajratiladigan temirbetonli blokni yoki metall elementni eng
katta massasi kranni eng katta qo‘lochidagi yuk ko‘taruvchanligini yarmisidan
oshmasligi kerak.
Bino va inshootlarni, shuningdek, barcha g‘isht-toshlilarni buzish
ekskavatorga o‘rnatilgan osma jihoz – shar-bolg‘a, qoziq-baba, otboyka
bolg‘alar yordamida yiqitib bo‘ziladi. Binoni bo‘laklari buldozer yordamida
chetga so‘riladi yoki transport vositasiga ortiladi. Binolarning vertikal qismlarini
bo‘laklari atrofga sochilmasligi uchun binoni ichkarisiga qarab bo‘ziladi. Ayrim
hollarda qulatish portlatish usuli bilan ham amalga oshiriladi.
Mavjud muhandislik tarmoqlarini o‘zib qo‘yish yoki maydondan
ko‘chirish qurilish maydonini tayyorlashning eng muhim va majburiy
elementidir. Ayrim hollarda tayyorlanayotgan qurilish maydonida na faqat
lokal(mahalliy) tarmoqlar, hatto magistral tarmoqlariga tegishli
elektrota’minot, suvquvurlari, fekal va yog‘in kanalizatsiyasi, gazquvurlar,
issiqta’minot, telefonizatsiya va teleko‘rsatuv tarmoqlari joylashgan bo‘lishi
mumkin. Bu hollarda qurilish boshlangunga qadar yuqorida aytib o‘tilgan
tarmoqlar qurilish maydonidan tashqariga chiqarilib, magistral tarmoqlarni
o‘zluksiz ishlashini ta’minlash uchun qaytadan o‘rnatilishi kerak.