N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

Yer osti grunt suvlari sathini aniqlash ishlarni bajarishni loyihalashda
qurilish jaryonida suv sathini tushirish buyicha tadbirlar ishlab chiqilishini,
kerak bo‘lgan holatda ob’yektdan foydalanish davridagi suv sathini tushirish
bo‘yicha takliflarni beradi.
Tayanch geodezik to‘rni yaratish. Qurilish maydonini va unda
qurilayotgan inshootlarni geodezik rejalashtirish yer ishlari va keyingi
bajariladigan qurilish ishlarini geodezik ta’minoti uchun asos bo‘lib xizmat
qiladi:
• Tayanch geodezik to‘rni yaratish, maydonni kvadratlarga bo‘lish va
reperlar bilan uchlarini mustahkamlash, maydonni tekshirish asosda nivelirlash;
• quriladigan joyda bino va inshootlarni rejalashtirish, va tayanch
geodezik to‘riga yoki mavjud qushni binolarga bog‘lash;
• bino atrofi bo‘ylab obnoska qurish, o‘qlarni ko‘chirib mahkamlash.
Boshqa so‘z bilan aytganda qurilish maydonini tayyorlash bosqichida
keyinoq qurilishni hamma bosqichlarida va u tugallangandan so‘ng kerakli
belgilarni ham planda ham vertikal bo‘yicha oddiy aniqlab beradigan geodezik
rejalash asoslari yaratilishi kerak. Rejalashtirish uchun qurilish bosh plani,
inshootning ishchi chizmalari va rejalashtirish chizmalari boshlang‘ich material
bo‘lib xizmat qiladi.
Geodezik rejalash asoslari qurilish ob’yektlarini plandagi o‘rnini, va
keyingi rejalashtirish ishlarida mahalliy yerdagi balandlik belgilarini aniqlash
uchun quyidagi ko‘rinishlarda to‘ziladi:
• barpo etilayotgan binoning o‘rni va o‘lchamlarini aniqlovchi bo‘ylama
va ko‘ndalang o‘qlardan iborat qurilish to‘ri;
• qurilishning qizil chiziqlari, shuningdek shaharni o‘zlashtirilgan
territoriyasida alohida binoning qurilishga mo‘ljallangan holatini va
o‘lchamlarini joyga biriktiruvchi bo‘ylama va ko‘ndalang o‘qlari.

39

Qurilish to‘rini va uning o‘rnini loyihalagan paytda quyidagilarni
ta’minlash kerak:
• rejalashtirish ishlarini bajarishga maksimal qo‘layliklar yaratish;
• barpo etilayotgan asosiy bino va inshootlarni to‘r figuralari ichida
joylashtirish;
• to‘r chiziqlarini barpo etilayotgan bino va inshootlarning asosiy
o‘qlariga parallel va mumkin qadar yaqin joylashtirish;
• to‘rning hamma tomonlari bo‘yicha kerakli uzunliklarni o‘lchash;
• to‘r belgi ( nishon, reper) larini o‘lchash uchun va yon reperlarni
ko‘rinishi qo‘layligini ta’minlash, hamda ularning buzilmasligi va turg‘unligini
ta’minlovchi joyda o‘rnatish.

Yer inshootlarini geodezik rejalashtirish qurilish bosh plani kabi

masshtabda chizilgan qurilish maydonini geodezik plani asosida amalga
oshiriladi. Planda Davlat triangulyatsion to‘riga hamda mavjud bino va
inshootlarga bog‘lanish beriladi; Geodezik reja asosida inshootni joydagi holati,
uning gorizontal va balandlik bo‘yicha bog‘lanishi aniqlanadi.
Qurilishga tayyorlanish jarayonlarida va bo‘lajak yer inshootlarini
“natura” holatiga ko‘chirish uchun qurilish maydoni territoriyasi asosiy va
qo‘shimcha kvadrat va turtburchaklarga bulinadi. Relefga qarab asosiy
figuralarni uzunligi 100...200 m, qushimcha figuralarniki – 20...40 m bo‘ladi.
Hosil bo‘lgan figuralarning uchlari reperlar bilan mahkamlanadi. Kvadrat
uchlariga nivelir yordamida qoziqchalar o‘rnatiladi, ularning balandligi yer
sathiga nisbatan reperlarni loyiha balandliklariga mos kelishi kerak.Bu keyinroq
tekislash ishlarini bajarish uchun, qaerda ko‘tarma va qaerda qazilma bo‘lishini
aniqlash uchun bajariladi.