N. Bozorboyev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboyev, I. N. Salimova Bino va inshootlarni barpo etish texnologiyasi darslik

4.2. Territoriyani tozalash va tekislash 
Territoriyani tozalash ishlari majmuasiga kiradi:
• yashil ko‘chatlarni ko‘chirish yoki himoya qilish;
• maydonni keraksiz daraxtlardan, butalardan tozalash, tunkalarni qazib
olish;
• yerni unumdor qatlamini ajratish;

43

• kerakmas binolarni buzish yoki ajratish;
• mavjud muhandislik tarmoqlarini o‘chirish (uzib qo‘yish) yoki
maydondan ko‘chirish;
• qurilish maydonini birinchi bor tekislash.
Qurilish maydoni territoriyasini tayyorlash davrida ishlarni bajarishga
xalaqit beruvchi aloqa va elektruzatuv liniyalarini, yerosti kommunikatsiyalari
va boshqa inshootlarni ko‘chirish zaruriyati paydo bo‘ladi. Bunday ko‘chirish
oldin kelishilib keyin loyiha hujjatlariga kiritiladi, ko‘chirish jarayoni o‘zi
ma’sul tashkilotlar bilan kelishilgan holda va ularning nazorati ostida amalga
oshiriladi.
Yashil ko‘chatlarni qayta ko‘chirib ekish. Atrof-mo‘hitni himoya
qiladigan qonun quruvchilardan tabiatni avaylab, o‘simliklarni asrashni talab
qiladi. Ishlarga halaqit beruvchi bebaho daraxtlar va butalar qazib olinib yangi
joyga yoki qurilish maydoni territoriyasidagi himoya zonasiga ko‘chiriladi.
Kesilmaydigan yoki ko‘chirib bo‘lmaydigan yashil ko‘chatlar(daraxtlar) to‘siq
bilan o‘rab olinadi, daraxtlar tanasi pilomaterial chiqindilari bilan mumkin
bo‘ladigan shikastlanishdan asranadi.
Maydonni kerakmas daraxtlardan tozalash mexanik yoki elektr
arralar, traktorlar yordamida amalga oshiriladi. Sudrab-qazib oluvchi chig‘irli
traktor yoki ag‘dargichi baland ko‘tarilgan buldozer yordamida daraxtlar
yiqitiladi va tunkasi qazib olinadi. Diametri 50 sm gacha bo‘lgan tunkalarni
qazish uchun usha chig‘irli traktorlar, buldozerlar, maxsus qazuvchi-
yig‘uvchilar qo‘llaniladi. Ildiz tizimi ko‘chli rivojlangan tunkalarni qazib olish
uchun portlatish usulini qo‘llash mumkin.
Butaqirqqich gusenitsali traktorda osma va almashadigan asbob bo‘lib,
uning yordamida territoriya butalardan tozalanadi. Butaqirqqich ag‘dargich va
pichoqdan iborat ramaga ega bo‘lib, ular yordamida butalar va diametri 20 sm
dan oshmagan kichik daraxtlarni kesadi.. Bu operatsiyalar uchun shuningdek

44

ag‘dargichida tish-yumshatgichi bor buldozer va qazuvchi-yig‘uvchilar
qo‘llaniladi.
Territoriya tunka va daraxt tanalaridan tozalangandan so‘ng, tunka
qazuvchi mashinalarni parallel yurishi bilan o‘simlik qatlamidagi ildizlarni
bo‘laklaridan tozalanadi. Ildizlar va daraxtlarni qoldiqlari tozalangan
territoriyadan yoqish yoki olib ketilishi uchun olib chiqiladi.
Qurilish maydoni yirik yumaloq toshlardan tozalangan bo‘lishi kerak.
Kichik toshlar ekskavator cho‘michiga (kovsh) sig‘adigan bo‘lsa transport
vositalariga ortiladi, yiriklari buldozer yordamida ish zonasidan tashqariga olib
chiqiladi. Yirik toshlar joyida zaryadlar yordamida portlash usuli bilan
bo‘laklarga bo‘linishi mumkin.