N. I. Saidaxmedova Nizomiy nomidagi tdpu "Ta’lim menejmenti" kafedrasi mudiri, I f. d. (DSc), dotsent

6-mavzu. Mehnat va menejment jarayonlarining globallashuvi.


Reja:

1. 
   Globallashuvning boshqaruvga ta'siri
   
2. 
   Milliy ishlab chiqarishning raqobatbardoshligi.
   
3. 
   Jamoa manfaatini ko’rsatish mexanizmi.
   

1.Globallashuvning boshqaruvga ta'siri
Iqtisodiyotning globallashuvi, aniqrog'i uning o'zaro bog'liq tizimga o'tishi XXI asr boshlariga xos xususiyatdir. O'tgan asrning 90-yillariga kelib, global yalpi mahsulotning qariyb 30 foizi qo'shma korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan bo'lsa, bugungi kunda bu raqam 40 foizga yaqinlashmoqda. Bozorlarning globallashuvi tobora kuchayib borayotgan xalqaro raqobat sharoitida ko'p millatli korxonalarning muvaffaqiyat omillarini chuqur o'rganishni talab qiladi. Ushbu korxonalarni samarali boshqarish va ularning tashkiliy madaniyati va to'g'ri strategiyani tanlash uchun ishchi kuchi katta ahamiyatga ega.
Bugungi kunda globallashuvning mohiyatini tushunmasdan samarali menejer bo'lish, strategik qarorlar qabul qilish va xodimlarni oqilona boshqarish sxemalarini izlash qiyin. Iqtisodiy faoliyatning globallashuvi bugungi kunda biznes madaniyatini o'zaro aralashtirish va xalqaro kompaniyalarda ishlash uchun mutaxassislarni tayyorlashning murakkab jarayoni mavjud bo'lgan biznes sohasiga bevosita ta'sir qiladi. Kompaniyalar turli madaniyatdagi xodimlarning yondashuvi, qadriyatlari, kutishlari, idroklari va odatiy xatti-harakatlarini hisobga olishlari kerak. Jahon bozorida operatsiyalarni amalga oshiradigan kompaniyalarning muvaffaqiyati (yoki qobiliyatsizligi), ular turli xil madaniy an'analarga ega bo'lgan turli millat vakillari (menejerlari va xizmatchilari) o'rtasidagi munosabatlardagi ishqalanishni bartaraf etish uchun xodimlarni boshqarishning samarali tizimini yaratishga muvaffaq bo'lganliklariga bog'liq.
Globallashuv turli madaniyatlar o'rtasidagi chegaralar asta-sekin xiralashishi kerak, ular bir-biriga moslashishi kerak. Amalda, hamma narsa oddiy emas: bu yo'lda qonunchilik, urf-odatlar, urf-odatlar va nihoyat iqlim sharoitlari bilan bog'liq jiddiy to'siqlar mavjud. XXI asr menejeri Ikkinchi Jahon Urushidan keyin boshqaruvchilarga qaraganda ko'proq xalqaro tajribaga ega bo'lishi kerak.
Madaniy xilma-xillik menejerlardan etnik va diniy kelib chiqishi, oilaviy qadriyatlar va milliy submadaniy hodisalarni chuqurroq tushunishni talab qiladi. Menejerlar uchun yangi talablar global strategiyalar va turli xil ishchi kuchlarini boshqarishga yondashuvlar bilan bog'liq. Biznesni birinchi navbatda ichki bozorga yo'naltirishdan global yo'naltirilgan tafsilotga o'tish evolyutsiyasi yangi fikrlash va boshqarish ko'nikmalarini talab etadi.
Turli madaniyatlardagi menejment butun dunyodagi tashkilotlardagi shaxslarning xatti-harakatlarini o'rganishni o'z ichiga oladi. Yangi global menejer global ma'noda ko'proq o'ylashi kerak. Buning uchun menejerning ongini o'zgartirish kerak bo'ladi. Global o'zgaruvchan sharoitda ishlaydigan menejerlar xalqaro munosabatlar va tashqi bozorlar bilan tanishishlari kerak. Ammo bundan ham muhimi, bu nafaqat til ko'nikmalarini egallash, balki madaniyatlar va madaniy farqlarni o'rganishdir.
Jahon iqtisodiyotini globallashtirish va liberallashtirish jarayoni nafaqat ijobiy, balki salbiy tomonlarga ham ega, ammo haqiqat shundaki, globallashuv hozirgi zamonning ob'ektiv va mutlaq muqarrar hodisasi bo'lib, uni iqtisodiy siyosat sekinlashtirishi mumkin, ammo to'xtatib bo'lmaydi.
Globallashuv sharoitida butun bozor iqtisodiyotining asosiy qonunlaridan biri yanada aniqroq va keng miqyosda: bitta kompaniya, kichik bo'lsin, o'rta, katta yoki eng katta bo'lsin, rivojlanish darajasi va o'lchamidan qat'i nazar, biron bir mamlakat emas, balki biron bir mintaqa yoki mintaqaviy guruhlash emas. global iqtisodiyotda o'zlariga doimiy ravishda berilgan ba'zi o'zgarishlarni egallamaydi. Masalan, juda globallashgan sohalardan biri - farmatsevtika. Etakchi o'rinlarni Evropa kompaniyalari egallaydi, ammo global raqobat doimiy e'tibor va doimiy kurashni, doimiy ravishda yaxshilanishni va innovatsiyalarni rivojlantirishni va shuning uchun yuqori malakali xodimlarni talab qiladi.
Iqtisodiy faoliyatni globallashuvining asosiy yo'nalishlari
Iqtisodiy faoliyatning globallashuvi uchta asosiy yo'nalishda rivojlanmoqda: tovarlar, xizmatlar, texnologiyalar, intellektual mulk xalqaro savdosi; ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati, xususan kapital (to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar ko'rinishida) va ishchi kuchi (malakasiz va malakasiz ishchilarning o'z-o'zidan migratsiyasi va "miya oqishi" shaklida); xalqaro moliyaviy operatsiyalar, shu jumladan kreditlar (xususiy, davlat, xalqaro tashkilotlar), yirik qimmatli qog'ozlar (aktsiyalar, obligatsiyalar va boshqa qarz vositalari), hosilaviy moliyaviy vositalar (fyucherslar, optsionlar va boshqalar), valyuta operatsiyalari.
Globallashuv jarayoni ta'siri ostida korporativ tashkilotlarning yangi turi - global faoliyatning afzalliklaridan foydalanuvchi global kompaniya paydo bo'ladi. Ikkita usulni ajratish mumkin, qaysi global kompaniyalar raqobatdosh ustunlikka erishadilar va ularning uzoq muddatli raqobatdoshligini ta'minlaydilar. Birinchisi, har xil mamlakatlarda faoliyat turlarining turli mamlakatlarda joylashtirilishi, bu global firmalar uchun yagona bo'lgan global bozorga eng yaxshi xizmat ko'rsatishni ta'minlaydi. Ikkinchisi - kompaniyaning butun dunyo bo'ylab tarqalgan filiallari faoliyatini muvofiqlashtirish qobiliyati.
Globallashuv ta'sirida ro'y berayotgan o'zgarishlar nafaqat milliardlab dollarlik aylanishga ega global kompaniyalarga ta'sir qiladi. Dunyoning barcha mamlakatlaridagi o'rta va kichik kompaniyalar ham ushbu jarayonga bo'ysunadilar.
Zamonaviy iqtisodiy rivojlanishning o'ziga xos xususiyatlaridan biri xizmat ko'rsatish sohasining o'sishi bo'lib, unda asosan kichik kompaniyalar va yakka tartibdagi tadbirkorlar qatnashadilar. Ushbu bozorda qolish uchun ushbu xizmat qayerda bo'lishidan qat'i nazar, xizmat sifati doimiy ravishda yuqori bo'lishi kerak. Shunday qilib, ushbu faoliyat sohasiga jalb qilingan xodimlarga qo'shimcha talablar paydo bo'ladi.
Globallashuv va uning namoyon bo'lishi inson resurslarini boshqarishning ko'plab muammolariga, yangi sharoitlarga moslashgan tashkiliy tuzilmalarni yaratish muammolaridan boshlab, 21-asr menejerlari uchun o'quv dasturlari bilan bevosita bog'liqdir.
Inson resurslarini boshqarishni xalqaro kontekstda ko'rib chiqsak, ikkita asosiy tadqiqot ob'ektini ajratib ko'rsatish mumkin: global kompaniyalar faoliyati haqida gap ketganda HRM va turli mamlakatlardagi HRM xususiyatlari.
Globallashuv va inson resurslarini boshqarish
Inson resurslarini boshqarish istiqbollari
Inson resurslarini boshqarish kelgusi yillarda rivojlanishining asosiy yo'nalishlari sifatida quyidagi yo'nalishlarni aniqlash mumkin:
Menejerlarning o'z ishlarida xalqaro standartlarga o'tish;
Xodimlarni boshqarish ishida axloqiy jihatlarni amalga oshirish bilan bog'liq muammolarni hal qilish;
Teng imkoniyatlar siyosatini olib borish;
Xodimlarni qarorlarni qabul qilishda ishtirokini kuchaytirish, vakolatni topshirishga e'tibor qaratish;
Demografik o'zgarishlarni, ishchi kuchining tarkibidagi o'zgarishlarni, yarim kunlik ishchilar sonining ko'payishini boshqaruv amaliyotini hisobga olish.
Ko'rsatib o'tilgan barcha tendentsiyalar yaqin kelajakda kadrlarni boshqarish funktsiyasining boyib borishini va umuman menejmentdagi ahamiyatining oshib borayotganligini ko'rsatadi, bu esa o'z navbatida boshqaruv faoliyatining ushbu eng muhim sohasini o'rganadigan va quradigan fanning rolini oshirishga olib keladi.
Iqtisodiyotning globallashuvi, aniqrog'i uning o'zaro bog'liq tizimga o'tishi XXI asr boshlariga xos xususiyatdir. O'tgan asrning 90-yillariga kelib, global yalpi mahsulotning qariyb 30 foizi qo'shma korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan bo'lsa, bugungi kunda bu raqam 40 foizga yaqinlashmoqda. Bozorlarning globallashuvi tobora kuchayib borayotgan xalqaro raqobat sharoitida ko'p millatli korxonalarning muvaffaqiyat omillarini chuqur o'rganishni talab qiladi. Ushbu korxonalarni samarali boshqarish va ularning tashkiliy madaniyati va to'g'ri strategiyani tanlash uchun ishchi kuchi katta ahamiyatga ega.
Bugungi kunda globallashuvning mohiyatini tushunmasdan samarali menejer bo'lish, strategik qarorlar qabul qilish va xodimlarni oqilona boshqarish sxemalarini izlash qiyin. Iqtisodiy faoliyatning globallashuvi bugungi kunda biznes madaniyatini o'zaro aralashtirish va xalqaro kompaniyalarda ishlash uchun mutaxassislarni tayyorlashning murakkab jarayoni mavjud bo'lgan biznes sohasiga bevosita ta'sir qiladi. Kompaniyalar turli madaniyatdagi xodimlarning yondashuvi, qadriyatlari, kutishlari, idroklari va odatiy xatti-harakatlarini hisobga olishlari kerak. Jahon bozorida operatsiyalarni amalga oshiruvchi kompaniyalarning muvaffaqiyati (yoki qobiliyatsizligi), ular turli xil madaniy an'analarga ega bo'lgan turli millat vakillari (menejerlari va xizmatchilari) o'rtasidagi munosabatlardagi ishqalanishni bartaraf etish uchun xodimlarni boshqarishning samarali tizimini yaratishga muvaffaq bo'lganliklariga bog'liq.