N muradullaev, Q. R. Rahmonov, T. S. Burxonov, N. Sh. Umarov yer monitoringi

Yer monitoringini o’tkazishning asosiy tamoyillari. 
Yer monitoringining maqsadi va vazifasi uni yuritishning quyidagi 
tamoyillariga amal qiladi: 
1. 
Har xil ma‟lumotlarni taqqoslash va o‟zaro birikishlik tamoyili. 
U yagona 
klassifikatorlar, formatlar, normativli-texnikaviy bazaning ma‟lumotlari, koordinata 
va balandlikning yagona davlat tizimi qo‟llanishiga asoslanadi; 
2. 
Yer fondi va holati yer monitoringining ma‟lumotlariga haqiqatan ham 
muvofiq kelishi tamoyili; 
3. 
Ma‟lumotlarning to‟laligi tamoyili; 
4. 
Yer monitoringini yuritishning uzluksizligi tamoyili.
Yer munosabatlarini qayta tuzish jarayonida, mamlakat yer fondining miqdor va 
sifat ko‟rsatkichlarining o‟zgarishida uning ayrim toifalari o‟zgarishi yer resurslariga 
antropogenli ta‟sirning ko‟chayishi yer fondini taqsimlash va tarkibida turli xil 
o‟zgarishlar ro‟y beradi. Shuning uchun axborotlarni vaqti-vaqti bilan yeki 
muntazam yangilab turish yo‟li bilan yer monitoringini yuritishning uzluksizligini 
ta‟minlash. 
Qolgan tamoyillardan yana quyidagilarni ta‟kidlash kerakki, ko‟rgazmali 
tamoyili (harita, atlasla, sxemalardan foydalanish); foydalanish huquqi tamoyili 
(davlat yoki tijorat sirini tashkil etadigan ma‟lumotlardan tashqari); tejamkorlik va 
samaradorlik tamoyili (yer monitoringi ma‟lumotlarini saqlash va tizimlashtirishni 
ta‟minlaydigan usullar, texnologiyalar, uslublarni qo‟llash); markazlashtirilgan 
rahbarlik tamoyili (O‟zbekiston Respublikasi miqyosida yagona uslub bo‟yicha 

---

103 
yagona markazlashgan monitoringini o‟tkazish).Yer monitoringini yuritish uchun 
turli xil tasvirlar, qidirishlar, taftish qilish (topografo-geodezik, tuproqning, 
geobotaniqli, agrokimyoviy, meliorativli, shaxta qurilishi va boshqalar); maxsus 
kuzatishlar (tog‟lardan ko‟chib yig‟ilgan qor uyumi, sel toshqini, gliyatsiologli, 
radiologichli va boshqalar); kosmik tasvir va kuzatish, balandda uchadigan 
samolyotlar bilan tasvirga tushirish, kuzatish va kichik aviatsiya vositasi yordami 
bilan yer ustidan tasvirga olish va kuzatish; shuningdek fondli dalillardan 
foydalaniladi.Yer fondini masofali zond bilan tekshirish 2 ta asosiy asbob-uskunalar 
guruxlaridan foydalanish bilan amalga oshiriladi: 
Video va rasm axborot (aerofotoapparatura, ko‟p zonali skaner uskunalari, 
radiolakatorlar, televideniye kanallar va boshqalar); 2. Trassali guruhlar asboblari 
(spektrometr, SVCh va IK - radiometlar va boshqalar). 
Yer monitoringining shakllangan bazasi va bankidan foydalanishlari mumkin: 
1. Davlat va mahalliy boshqarish organlari;
2. O‟zbekiston Respublikasi yer resurslari davlat qo‟mitasi va uning joylardagi 
bo‟limlari; 
3. Yerdan foydalanuvchi korxonalar, tashkilotlar va boshqa muassasalar; 
4. Yerdan va tabiatdan oqilona foydalanishni tashkil etish, atrof muhitni 
muhofaza qilish sohasidagi tashkilotlar va chet el hamda xalqaro tashkilotlar. 
O‟zbekiston Respublikasi tarkibidagi Qoraqalpog‟iston Respublikasi 
viloyatlar davlat va munitsipial boshqaruv organlariga zaruriyatga qarab 
tezlashtirilgan ma‟lumotlar, bashoratlar, mavzuli haritalar tuzib chiqadilar va taqdim 
etadilar hamda har yili birinchi yanvargacha “Yer resurslari davlat qo‟mitasi” ga 
mintaqaning yer fondi holati to‟g‟risida yillik hisobot tayyorlanadi. O‟z navbatida 
Yer resurslari davlat qo‟mitasi yer monitoringi axborotlarini umumlashtirib 
zaruriyatga qarab tezkor ma‟lumotlar, ilmiy bashoratlar mavzuli haritalar va 
atlaslarni tuzib, manfaatdor vazirliklar hamda idoralarga taqdim etadilar. 
O‟zbekiston Respublikasiga keyingi hisobot yili uchun har yili 1 aprelda 
kechiktirmasdan O‟zbekiston Respublikasining yer fondining holati to‟g‟risida 
hisobot yuboradi. 

---

104