N. U. Arabov I f. d, professor

Ijtimoiy marketing maqsadlari
Har qanday kompaniya tomonidan olib boriladigan ijtimoiy marketingning maqsadi xizmatlarni taqdim etish yoki jamiyat uchun foydali bo‘lgan loyihalar bilan tovarlar sotishni birlashtirish orqali kelgusi (potensial) mijozlarning sodiqligini oshirishdir.
Ijtimoiy marketing vazifalari

• 
  maqsadli auditoriyani o'rganish;
  
• 
  mijozlarning sodiqligini oshirish ustida ishlash;
  
• 
  kelgusi (potensial) iste’molchilar uchun brendni ilgari su- rish bo‘yicha tadbirlar;
  
• 
  tovarlar va xizmatlar sifatini yaxshilash.
  

Ijtimoiy marketing turlari
Bugungi kunda ijtimoiy marketingning quyidagi turlari ma’lum:

• 
  sog‘liqni saqlash sohasidagi ijtimoiy marketing;
  
• 
  dindagi ijtimoiy marketing;
  
• 
  madaniy sohadagi ijtimoiy marketing;
  
• 
  sport sohasidagi ijtimoiy marketing;
  
• 
  atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi ijtimoiy market- ing;
  
• 
  xayriya sohasida ijtimoiy marketing;
  
• 
  ta’lim sohasidagi ijtimoiy marketing.
  

Ijtimoiy marketing strategiyasi
Ushbu strategiyaning mohiyati shundan iboratki, tuzilgan reja 5P kompleksi (Product, Price, Place, Promotion, People) yordamida amalga oshiriladi, xususan:

• 
  1P (Product) - jamiyat ehtiyojlari uchun notijorat mahsulot, tovarlar, xizmatlar;
  
• 
  2P (Price) - mahsulotning tannarxi, unga quyidagilar
  

kiradi: iste’molchilarni jalb qilish choralari, ishlab chiqarish xa- rajatlari va boshqalar;

• 
  3P (Place) - mahsulotni ma’lum bir joyga taqsimlash;
  
• 
  4P (Promotion) - tovar, tovar va xizmatlarni oldinga siljish bo‘yicha tadbirlar;
  
• 
  5P (People) - reja yoki dasturni ommaga reklama qilish.
  

Ijtimoiy marketingni tashkillashtirish
Ijtimoiy marketingni tashkil etish quyidagi bosqichlardan iborat:
1-bosqich. Muammoni aniqlash
Ushbu bosqichda muammoning mohiyati aniqlanadi. Agar muammo to‘liq va sifatli aniqlanmasa, bu samarasiz dasturni ish- lab chiqishga olib keladi. Muammo dastur yo‘naltirilgan jamoatchilik auditoriyasi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilishi kerak.
2-bosqich. Maqsadli auditoriyani tanlash bo‘yicha tad- birlar
Muammo aniqlangandan so‘ng, maqsadli auditoriyani paydo bo‘ladi. U kichik guruhlarga bo‘linadi, keyin bir yoki bir nechta ijtimoiy marketing dasturining asosi sifatida tanlanadi. Agar ushbu dastur davlat tomonidan moliyalashtirilgan bo‘lsa, unda kam ta’minlanganlar qatoriga kiradigan aholining guruhlari ham ki- ritilishi kerak.
3-bosqich. Maqsadli auditoriya bo‘yicha qo‘shimcha
tadqiqotlar o‘tkazish
Ushbu bosqichda ular tanlangan guruhni o‘rganadilar, ke- lajakdagi dasturni amalga oshirish uchun foydali bo‘lgan ma’lumotlarni to‘playdilar.
4-bosqich. Rejani ishlab chiqish jarayoni
Reja bir nechta muhim qismlarni o‘z ichiga olgan holda ehtiyotkorlik bilan tuzilishi kerak:

• 
  qaysi mahsulot avvalgisiga evaziga taklif etiladi;
  
• 
  qanday qilib inson ushbu mahsulotning egasi bo‘lishi mumkin;
  
• 
  istalgan yakuniy natija;
  
• 
  ushbu reja amalga oshiriladigan vaqt davri.
  

5-bosqich. Xulq-atvor tahlili
Ijtimoiy marketing bo‘yicha mutaxassislar tinglovchilarni taklif qilishlari uchun hatti-harakatlardagi o‘zgarishlarni aniq tushunishlari kerak. Odatda odamlar yangi mahsulotni uning ijobiy ta’sirini tushunganlarida, ushbu mahsulotning afzalliklarini baholash va uni oldingisi bilan taqqoslash mumkin bo‘lganda an- glashadi.
6-bosqich. Mahsulot ishlab chiqarish jarayoni
Ijtimoiy marketing mutaxassislari ko‘pincha jamoatchilikka iste’molchilarning xulq-atvorini o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan o‘ziga xos mahsulotni taklif qilishadi. Bunday o‘zgarishlarni rag‘batlantiradigan mahsulotlar ishlab chiqilmoqda va bu ijtimoiy marketingni boshqa texnikadan ajratib turadi.
7-bosqich. Mahsulot tannarxini boshqarish jarayoni
Ijtimoiy marketing nuqtai nazaridan gapirganda, mahsulot- ning moliyaviy qiymati nuqtai nazaridan, ko‘pincha xarajatlar hisobga olinmaydi, ammo xarajatlar psixologik, ya’ni qilingan harakatlar, sarflangan vaqt jiddiy bo‘lishi mumkin. Marketing nuqtai nazaridan, odamlar eski narsalarning o‘rniga yangi mahsulot sotib olishlari yoki hatti-harakatlarning yangi yangi modelini qabul qilishlari kerak. Ijtimoiy marketingda narxni mini- mal darajaga tushirish mumkin emas. Bunday holda, iste’molchi faqat o‘z inersiyasidan xalos bo‘lish, ba’zi odatlarni o‘zgartirish xarajatlarini qoplaydi.
8-bosqich. Dastur amalga oshiriladigan ishtirokchilarni tanlash
Mahsulot ishlab chiqaruvchisi uni tarqatish usullarini tashkil qilishi kerak. Iste’molchilarga tayyor mahsulotni yetkazib berish kerak. Ba’zi ijtimoiy marketing dasturlari iste’molchilar jismoniy ma’noda olishi kerak bo‘lgan mahsulotlarni taklif qilishadi. Boshqalar, aksincha, mahsulotlar bilan hech qanday biznesga ega emaslar, ammo o‘z dasturlarini to‘liq amalga oshirish uchun turli guruhlar bilan o‘zaro aloqada bo‘lishlari kerak.
9-bosqich. Axborot komponentini ishlab chiqish
Ijtimoiy marketing dasturining axborot komponenti reklama tadbirlari, iste’molchilar bilan aloqa va boshqa bir qator variant- larni o‘z ichiga oladi. Ushbu mahsulot yangi mahsulotni om- malashtirish maqsadida ishlab chiqilmoqda. Albatta, bu holda reklama eng samarali vositadir, chunki u ma’lum bir dasturning ma’nosini tushuntiradi.
Auditoriya tanlanadi, so‘ngra xabarlar tayyorlanadi, so‘ngra ular iste’molchilarning qiziqishini uyg‘otish uchun ijtimoiy marketingga uzatiladi.
Istalgan samaraga erishish uchun ma’lumotlarning har bir tarkibiy qismi sinchkovlik bilan o‘ylangan bo‘lishi kerak va maqsadli auditoriyada oldindan sinab ko‘rilishi kerak. Agar biron bir qiyinchilik bo‘lsa, biror narsani o‘zgartirish, tuzatish imkoni- yati bo‘ladi.
10-bosqich. Ishlab chiqilgan dastur samaradorligini tahlil qilish
Har qanday ijtimoiy marketing dasturini samaradorligini tek- shirish va tahlil qilish kerak. Kamchiliklarni, amalga oshirishdagi to‘siqlarni aniqlash, shuningdek, tuzatishlar kiritish uchun uning har bir tarkibiy qismi kuzatiladi. Ushbu dasturlarning aksariyati davlat organlari tomonidan moliyalashtiriladi, shuning uchun ularning byudjeti qat’iy cheklangan. Amalga oshirish natijalarini tahlil qilish esa qaysi yo‘nalishda harakat qilish kerakligini va umuman qilmaslik kerakligini aniqlashga yordam beradi.