N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

d
R
va dvigatel silibdridagi 
porshenga yuqoridan ta‘sir qiluchi kuchlar
''
d
R
yug‘indisiga teng, shunday ekan 
''
'
d
d
d
R
R
R


(13.5) 
Belgilash kiritamiz: f
1
-dvigatel porshni yuqori yuzasi; f
2
-shtok kesimi yuzasi 
ayirib tashlangan dvigatel pastki yuzasi; P
1
-porshen usti bo‘shlig‘idagi ishchi 
suyuqlik bosimi; P
2
-Porshn ostidagi ishlab bo‘lgan suyuqlik bosimi. 
Unda 
1
1
P
f
R
d


,
(13.6) 
2
2
''
P
f
R
d


,
(13.7) 

---

267 
Dvigatel silindridagi ishchi suyuqlik bosimi P
1
(13.5-rasmga qarang) quduq 
ustida ishchi suyuqlikni haydash bosimidan tashkil topadi P
h
, quduq ustidan GPNning 
osilish nuqtasigacha bo‘lgan oraliqdagi NKQ tizmasi ichidagi suyuqlik ustunining 
gidrostatik bosimi 
'
g
P
, NKQ da suyuqlik ishqalanishidagi bosim yo‘qotilishi P
ish
, 
dvigatelning zolotnikli moslamasida va suyuqlik uzatuchi kanallarda ishchi agentning 
ishqalanishda bosim yo‘qatilishi n. Ishqalanishda bosim yo‘qatilishlarni P
ishq
va n 
minus belgisi bilan olish kerak bo‘ladi. Demak, 
P
1
=P
h
+
'
g
P
-P
ish
-n.
(13.8) 
Dvigatel porshni ostidagi ishlab bo‘lgan ishchi suyuqlik bosimi quduq usti 
tashlama quvuridagi bosimidan P
us
, halqali tizimdagi suyuqlik ustuni gidrostatik 
bosimi 
'
g
P
, halqali tizmda ishchi va qatlam suyuqligi harakatlanishidagi bosim 
yo‘qatilishi P
ish
va olib chiquchi kanallarda va zolotniklarda harakatlanishida 
yo‘qatiladigan bosimlardan tashkil topgan bo‘ladi. Demak, 
P
2
=P
ust
+
'
g
P
+P
xalq 
+n 
(13.9) 
Porshn pastga harakatlanish vaqtida nasos silindri porsheni usti va otida hosil 
bo‘ladigan kuch va bosimlarni ko‘rib chiqamiz. 
'
h
R
kuch porshen osti va ustidan ta‘sir qiluchi kuchlarning algebraik 
yig‘indisidan tashkil topgan bo‘ladi. 
''
'
h
h
h
R
R
R


(13.10) 
Bu yerda 
'
n
R
-porshenning pastki yuzasdan ta‘sir qiluchi kuch; 
''
h
R
-
porshenning yuqori yuzasidan ta‘sir qiluchi kuch. Lekin 
1
1
'
h
h
P
F
R


, 
(13.11) 
bu yerda F
1
-pastga harakatlanishida suyuqlik haydalayotgan tarafning 
porshenning pastki yuzasi; P
h1
-pastga harakatlanishida suyuqlik haydalayotgan 
tarafning nasos chiqishidagi bosimi. 
Nasos porshni so‘ruchi tomonidan ta‘sir qiluchi kuch 
''
h
R
anologik ravishda 
aniqlanadi. Porshenning yuqori yuzasi pastki yuzasidan shtok kesimi yuzasi 
ko‘rsatkichiga katta bo‘ladi.Uni F
2 
bilan belgilaymiz. Unda 

---

268 
2
2
''
h
h
P
F
R


,
(13.12) 
bu yerda P
h2
– so‘rish vaqtidagi nasos porsheni usti bosimi. 
Haydash bosimi