N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

III.11–rasm. Quduqlardan foydalanish rejimini nazorat qilish
axborot o‘lchash tizimlari (AO‘T) ning umumiy tuzilmasi. 
 
 O‘M suyuqlik oqimining fluktuatsion parametrlarining chiquvchi elektr 
signalga aylantirish uchun mo‘ljallangan. AO‘Q esa O’M dan va bosim hamda 
harorat datchiklaridan kelayotgan signallarni qabul qilib olishni, ularga berilgan 
algoritm bo‘yicha ishlov berishni, olingan natijalarni saqlashni va tashqi qurilmalar 
bilan axborot almashishni ta’minlaydi. 
Ultratovushli dopler sarf o‘lchagichning ishlash prinsiplari. Agar quvur o‘qi 
bo‘yicha V tezlik bilan harakatlanuvchi nuqtaviy sochgich w
0
chastotali signal bilan 
vertikalga α
j
burchak ostida nurlanayotgan bo‘lsa, u holda qabul qilingan aks sado 
signali chastotasi w
d
quyidagi munosabat bilan aniqlanadi: 
s
s
s
s
д
С
V
С
V




sin
1
sin
1
0



(III.1.) 
Uzatuvchi o‘zgartkich qabul qiluvchi o‘zgartkich (III.1.) dagi ikkinchi 
ko‘paytuvchini darajali qatorga yoyib va Δw=w
d
-w
0
ayirmani olib, Dopler effekti 
formulasining lokatsiya variantini hosil qilamiz: 








1
0
sin
2
п
s
s
С
V
(III.2)
Odatda V<
j
bo‘ladi, shuning uchun chiziqli yaqinlashish bilan cheklanish 
mumkin: 
s
s
С
V



sin
2
0


(III.3) 
(III.3) ifodadan: 

---

47 
0
2
)
(


n
n
C
a
f
V


(III.4) 
kelib chiqadi, ya’ni dopler siljishi kattaligi sochgich tezligi V ga to‘g‘ri 
proporsional ekan. Bu yerda C
p
– EP prizmaning materialidagi ultratovushning 
tezligi: α
p
– vertikal bilan o‘tkazish quvuri devoriga ultratovush tebranishlari suvi 
yo‘nalishlari orasidagi burchak, u EP prizma burchagiga teng. 
Real sharoitlarda hajmiy sochilish signallarining shakllanishida fazoda 
tasodifan joylashgan turli xil tabiatga ega sochuvchilarning to‘plami ishtirok etadi. 
Bu holda «dopler siljishi» tushunchasi qabul qilingan energiyaning taqsimlanishini 
sochgichlarning real tezliklari funksiyasi sifatida aks ettiruvchi «dopler spektri» 
konsepsiyasi bilan almashadi. Real hisob–kitoblarda (III.4) munosabatdan 
foydalanish mumkin bo‘lishi uchun Δw ning spektri og‘irlik markazini tushunish 
yetarli. 
Datchiklar ulangan UVI–011 ultratovush vaqt impulsli sarf o‘lchagich. III.12–
rasmda datchiklar ulangan UVI–011 ultratovush vaqt impulsli sarf o‘lchagichning 
tuzilishi sxemasi keltirilgan.