N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

C
2
H
5
ONH
2
+H
2
S


C
2
H
5
OSH +NH
3
 
Bu qayta reaksiya. Oddiy sharoitda bu reaktsiya chapdan o`ngga, ya‘ni 
monoetanolamin seravodorodni yutadi. Harorat 70 – 100
0
С ga ko`tarilsa, reaktsiya 
o`ngdan chapga harakatlanadi. 
XIII.2-jadval 
Etanolaminlarni asosiy hossalari 
Ko`rsatkichlar 
MEA 
DEA 
Tea 
Kimyoviy formulasi
С
2
Н
5
ONH
2 
(C
2
H
5
O)
2
NH 
(C
2
H
5
O)
3
N 
Zichligi, kg/m
3
1018 
1101 
1120 
Molekulyar og`irligi
61 
105 
149 
Eruvchanligi, % da: 
Suvda
100 
100 
100 
Uglevodorodda
0 
0 
0 
20 – 40
o
С da seravodorod va is gazi yutiladi, to’yingan eritmani 105 – 170
o
С 
gacha qizdirilganda ajralib chiqadi. 

---

131 
Tozalash uchun uzatilayotgan gaz 1 – ajratgichga uzatiladi. Bu yerda MEA 
eritmasi absorberda ko`piklanmasligi uchun to`liq kondensat ajratib olinadi. 
Vodorodsulfid va is gazidan gazni tozalash jarayoni absorber 2 – da amalga 
oshiriladi. Absorber yuqori qismidan MEA eritma III ga uzatiladi, pastdan gaz 
uzatiladi. Absorber yuqori qismidan tozalangan gaz II ga chiqadi va iste‘molchiga 
jo`natiladi. 
XIII.10-rasm. MEA eritmasi bilan gazni 
tozalash qurilmasining texnologik sxmasi: 
I-gaz tozalashga; II–toza gaz;
III–tozalangan eritma (MEA); 
IV–tuyingan MEA eritmasi; V–nordon gaz; 
1-ajratgich; 2-absorber; 3-nasos bilan 
gidravlik trubina; 4-ekspanzer; 
 5–10-xolodilnik; 9-desorber; 11-separator; 
13-paropodogrevatel (bug isituvchi). 
Seravodorod va is gazi bilan to`yingan eritma IV – absorberning pastki 
qismidan chiqib, gidravlik trubina 3 ga uzatiladi. U yerda eritma energiyasidan 
foydalaniladi. Shuning uchun eritma bosimi tezda pasayadi (misol, Kanadadagi 
Rimbi zavodida – 67*10
5
dan 7*10
5
MPa). Bu yerdan chiqqan eritma ekspanzer 4 – 
ga tushadi. Unda absorberda eritma orqali yutilgan uglevorodlar ajratib olinadi. 
To`yingan eritmani regenratsiya qilish, ya‘ni tozalash disorberda amalga 
oshiriladi. Disorberda issiqlik va masla almashinishini ta‘minlovchi tarelkalar 
joylashgan. Bu jarayon desorber pastida qaynatgich yordamida qizdirish natijasida 
eritmaning bug`lanishi va disorber yuqori qismidan kiritilayotgan perogaz 
aralashmasi kondensatini sovugan odorlashishni (orosheniya) kiritish natijasida 
erishiladi. 
Eritmani to`liq tozalash jarayoni shu holda amalga oshiriladi. Tozalangan 
eritma desorberdan siqib teploobmennik 8 da to`yingan moddaga issiqlik beradi va 
yig`uv 7 idishga uzatiladi. Yig`uv idishidan eritma nasos 6 yordamida xolodilnik 5 

---

132 
orqali uzatiladi. 5 dan o`tgan eritma gidravlik trubinali nasos yordamida absorber 
yuqori qismiga uzatiladi. 
Desorber vazifasi. Desorber yuqorisidan chiqayotgan parogaz aralashmasi 
xolodilnik 10 da yaxlitlanadi va ajratgich 11 da nordon gaz va flegmaga ajratiladi. Bu 
yerdan nordon gaz oltingugurt sexiga yuboriladi. Flegma esa desorber yuqori qismiga 
12 nasos yordamida uzatiladi. 
XIII
.3-jadval 
Gazni tarkibidagi oltingugurtni seolit yordamida tozalash sxemasi. 
Nomi: 
Seolit 
yordamida 
oltingugurtdan 
tozalash 
Loyihalovchi tashqilot 
Giprogazoochistka (Moskva sh.) 
Loyiha 
bo`yicha 
tozalash 
quvvati 
(oltingugurt): 
5 ta blok, har biri 4 mlrd.m
3
/yil (500 
ming м
3
/с) 
Ishga tushirilgan yil: 
1985-1997 
Seolit yordamida oltingugurtdan tozalash adsorbtsion usulda amalga oshiriladi. 
Bunda seolitlar yordamida, ya‘ni kaltsiy A (SaA) bilan 5 ta blok uchun 8 ta 
adsorber bor va ishlatilmoqda. 
XIII.4-jadval 
Bir blokning asosiy texnologik ko`rsatkichlari. 
Nomi 
Harajatlar ming 
m
3
/s 
Kontsentratsiya 
Н
2
S, g/m
3
Shudring 
nuqtasi 
0
С 
Oltingugurt gazi 
500 
1000 
minus 8 
Tozalangan gaz 
410 
20 
minus 60 
Regeneratsiya gazi 
65 
3% 
seolit CaA 
8 ta adsorberga 600 t