Namangan davlat pedaogika instituti pedagogika fakulteti

Ixtisoslashtirilgan boshlang’ich sinflarda matematikani o’qitish
Ixtisoslashtirilgan sinflarda matematika mashg’ulotlar boshlang’ich sinf o’quvchilarini tarbiyalashda, ularga kasb-hunar tanlashga oid bilim berishda yuqori natijalar beradi. Ayniqsa, iqtidorli o’quvchilarda fanga qiziqishi, dunyoqarashi, zehni namoyon bo’ladi. Bu esa boshlang’ich sinf o’quvchilariga to’la- to’kis bilim berishda har bir o’quvchining shaxsiy xususiyatlarini o’rganishda o’quvchining qobiliyati namoyon bo’ladi. SHu o’rinda o’qituvchi birinchi bosqichda o’quvchilarga matematikaga qiziqishi va iqtidorini aniqlashga imkon berib, ular bilan til topa oladi.
Boshlang’ich sinflarda mashg’ulotlar didaktik o’yinlar, olimpiadalar, kechalar, viktorinalar o’tkazishga yordam beradi. Ilmiy texnik taraqqiyot matematikaga bog’langanligi sababli asta-sekin murakkabroq masalalar yechimini o’rganishga imkoniyat beradi.
Boshlang’ich sinflarda bunday mashg’ulotlarda o’quvchilarning matematik tafakkuri, fikrlash qobiliyati rivojlanadi.
Ixtisoslashtirilgan boshlang’ich sinflarda matematika darsini o’quvchilarning matematikaga bo’lgan qiziqishini har tomonlama hisobga olgan holda olib borish lozim.
Ixtisoslashtirilgan sinflarda matematika mashg’ulotlar haftasiga 5+2 bo’lib, dastur mazmuniga 2 soat qo’shimcha o’tiladi. Bunda o’qituvchi o’quvchilarni qiziqishi va o’zlashtirishiga qarab fanlararo aloqadorlikni hisobga olgan holda olib boradi.
III — IV sinflarda ko’pincha murakkab masalalar ustida ishlash uchun ko’proq vaqt ajratiladi.
Boshlang’ich sinflarda mashg’ulotlarni tashkil etish mohiyati juda katta ahamiyat kasb etadi. Matematikaga ixtisoslashtirilgan boshlang’ich sinflarda o’qitish- darslik materiallarini takrorlamaydigan lekin uni mustahkamlashga xizmat qiladigan (murakkab) o’quv materiallar o’rganilib, boshlang’ich sinf o’quvchilarining darsdan olgan bilimini mustahkamlash va chuqurlashtirishga qaratilishi lozim.
Ayniqsa, sharq mutafakkirlari ijodini o’rganish, matematika darslari samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish har bir mashg’ulotlarda tavsiya etiladi.

Boshlang’ich matematika o’qitish jarayonida o’quvchilarning mantiqiy fikrni o’stirish.
Boshlang’ich matematika o’qitishda o’quvchilarning mantiqiy fikrini o’stirish uchun keng imkoniyatlar mavjud. Eng avvalo, matematik bilimlarni bolalar aniq tushunishi uchun moslashtirilgan narsalarni o’zaro bog’liqlikda, biridan ikkinchisini hosil qilish tartibida keltirib chiqaradilar.
Narsalar va atrofdagi haqiqatning mavjudligini bila borish bilan biz narsalarni qismlarga ajratish va bir qancha elementlardan bir butun narsalarni tuzishni tushuntira boramiz. Butun bir narsani qismlarga ajratib fikrlashni «tahlil» deb ataymiz. Predmet va hodisalarni o’zaro bog’lab o’rganishni esa «sintez» deb ataymiz. Bu ikki fikrlash operatsiyasi o’zaro bir- biri bilan bog’liqdir.
Tahlil va sintez o’zaro bog’langan bo’lib, arifmetik qonuniyatlarni o’qitishda qanday qo’llansa, misol va masalalar yechishda ham shunday qo’llaniladi.
O’qitishning birinchi qadamidayoq, ya’ni, birinchi o’nlikni o’qitishda o’quvchilar ko’rgazmali qurol yordamida predmetlar to’plamini ularni elementlarga ajratib tahlil qiladi va ko’rgazma asosida elementlarni sintez (birlashtirib) qilib to’plam hosil qiladi.
Shunga o’xshash ko’rgazmali tahlil va sintezlar natijasida o’quvchilar ichki nutq yordamida fikrlab, ongli tahlil va sintez qilishga erishadilar.
Masalan, o’quvchi o’qituvchi yordamida “1- qatorga 5 marka, 2- qatorga 4 marka yopishtirildi. Ikki qatorga necha marka yopishtirildi” - degan masalani yechishi kerak.
Oldin o’quvchi o’qituvchi yordamida masala mazmunini tahlil qiladi. Masalada berilgan sonlarni (5 va 4) alohida markalarga ajratib, masalani shart va savol qismini aniqlaydi. O’quvchi ikki qatordagi markalarni fikran o’zaro birlashtirib sintez qiladi va masalaga javob topadi.
Bu yerda o’quvchi eng avval masalani tahlil qildi, masalada sonli berilganlarni va talab qilinganlarni aniqladi va sintez qilib javab topdi.
Boshlang’ich matematika o’qitishda taqqoslashdan ham keng foydalaniladi. Taqqoslash yordamida son, misol va masaladagi narsalarning bir xil va farq qiluvchi tomonlari aniqlaniladi.
Masalan, o’quvchiga sonni bir necha birlikka orttirish va bir necha marta orttirish to’g’risida taqqoslash berilgan bo’lsin:
O’qituvchi rahbarligida o’quvchi masalani taqqoslaydi va bir xil tomonlarni: ikkala masalada ham berilgan sonlar bir xil, ikkala masalada ham ikki qutidagi qalamlar haqida gapirilgan, savollar ham bir xil. Farqi: 1- masalada 2- qutida uch qalam ortiq, 2-masalada 2- qutida 3 marta ortiq qalam bor deyiladi.
Masala yechilgandan keyin o’quvchilar qaysi masala qaysi amal bilan yechilganini taqqoslaydi. 1-si qo’shish, 2- ko’paytirish bilan bajarildi. SHundan keyin masala sharti bilan masalani yechish usulini moslashtiradi.
Natijada o’quvchi nechta ortiq yoki kam degan shartda qaysi amallar ishlatilishini va necha marta ortiq yoki necha marta kam deganda qaysi amallar ishlatilishini fikrlab oladi.
Ba’zan ko’p qiymatli sonlar bilan masalalar yechishda analogiya usulini ham qo’llaydilar. Masalan: III- sinfda shunday masala yechiladi: ikkita meva saqlagichda 1568 kg olma bor edi. Birinchi meva saqlagichdan 240 kg, ikkinchisidan 364 kg olingandan keyin ikkalasida ham bir xil miqdorda olma qoldi. Har qaysi meva saqlagichda qancha olma bo’lgan?
Masalani yechishdan oldin o’qituvchi quyidagi masalani yechishni tavsiya qildi: ikki bolada 90 so’m bor edi. Ulardan birinchisi 45 so’m, ikkinchisi 35 so’m sarf qilganidan keyin ikkalasida baravar pul qoldi. Har bir bolada qanchadan pul bo’lgan?
O’quvchilar bu masalani hatto og’zaki ham yechishi mumkin. Bu masalani yechish rejasi va yo’llarini aniqlagandan keyin oldingi masalani shunga o’xshash yo’l bilan yechadi.

22-mavzu. Matematikaga ixtisoslashtirilgan boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish.

 Ixtisoslashtirilgan boshlangich sinflarda matematikani oqitishIxtisoslashtirilgan sinflarda matematika mashgulotlar boshlangich sinf oquvchilarini tarbiyalashda, ularga kasb-hunar tanlashga oid bilim berishda yuqori natijalar beradi. Ayniqsa, iqtidorli oquvchilarda fanga qiziqishi, dunyoqarashi, zehni namoyon boladi. Bu esa boshlangich sinf oquvchilariga tola- tokis bilim berishda har bir oquvchining shaxsiy xususiyatlarini organishda oquvchining qobiliyati namoyon boladi. SHu orinda oqituvchi birinchi bosqichda oquvchilarga matematikaga qiziqishi va iqtidorini aniqlashga imkon berib, ular bilan til topa oladi.tarbiyalashdaaniqlashga imkon berib Boshlangich sinflarda mashgulotlar didaktik oyinlar, olimpiadalar, kechalar, viktorinalar otkazishga yordam beradi. Ilmiy texnik taraqqiyot matematikaga boglanganligi sababli asta-sekin murakkabroq masalalar yechimini organishga imkoniyat beradi. Boshlangich sinflarda bunday mashgulotlarda oquvchilarning matematik tafakkuri, fikrlash qobiliyati rivojlanadi.matematik tafakkuri Ixtisoslashtirilgan boshlangich sinflarda matematika darsini oquvchilarning matematikaga bolgan qiziqishini har tomonlama hisobga olgan holda olib borish lozim. Ixtisoslashtirilgan sinflarda matematika mashgulotlar haftasiga 5+2 bolib, dastur mazmuniga 2 soat qoshimcha otiladi. Bunda oqituvchi oquvchilarni qiziqishi va ozlashtirishiga qarab fanlararo aloqadorlikni hisobga olgan holda olib boradi. III IV sinflarda kopincha murakkab masalalar ustida ishlash uchun koproq vaqt ajratiladi.

Boshlangich sinflarda mashgulotlarni tashkil etish mohiyati juda katta ahamiyat kasb etadi. Matematikaga ixtisoslashtirilgan boshlangich sinflarda oqitish- darslik materiallarini takrorlamaydigan lekin uni mustahkamlashga xizmat qiladigan (murakkab) oquv materiallar organilib, boshlangich sinf oquvchilarining darsdan olgan bilimini mustahkamlash va chuqurlashtirishga qaratilishi lozim. Ayniqsa, sharq mutafakkirlari ijodini organish, matematika darslari samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish har bir mashgulotlarda tavsiya etiladi. Boshlangich matematika oqitish jarayonida oquvchilarning mantiqiy fikrni ostirish. Boshlangich matematika oqitishda oquvchilarning mantiqiy fikrini ostirish uchun keng imkoniyatlar mavjud. Eng avvalo, matematik bilimlarni bolalar aniq tushunishi uchun moslashtirilgan narsalarni ozaro bogliqlikda, biridan ikkinchisini hosil qilish tartibida keltirib chiqaradilar

Narsalar va atrofdagi haqiqatning mavjudligini bila borish bilan biz narsalarni qismlarga ajratish va bir qancha elementlardan bir butun narsalarni tuzishni tushuntira boramiz. Butun bir narsani qismlarga ajratib fikrlashni «tahlil» deb ataymiz. Predmet va hodisalarni ozaro boglab organishni esa «sintez» deb ataymiz. Bu ikki fikrlash operatsiyasi ozaro bir- biri bilan bogliqdir. Tahlil va sintez ozaro boglangan bolib, arifmetik qonuniyatlarni oqitishda qanday qollansa, misol va masalalar yechishda ham shunday qollaniladi. Oqitishning birinchi qadamidayoq, yani, birinchi onlikni oqitishda oquvchilar korgazmali qurol yordamida predmetlar toplamini ularni elementlarga ajratib tahlil qiladi va korgazma asosida elementlarni sintez (birlashtirib) qilib toplam hosil qiladi.birinchi qadamidayoq Shunga oxshash korgazmali tahlil va sintezlar natijasida oquvchilar ichki nutq yordamida fikrlab, ongli tahlil va sintez qilishga erishadilar.

7 Masalan, oquvchi oqituvchi yordamida 1- qatorga 5 marka, 2- qatorga 4 marka yopishtirildi. Ikki qatorga necha marka yopishtirildi - degan masalani yechishi kerak. Oldin oquvchi oqituvchi yordamida masala mazmunini tahlil qiladi. Masalada berilgan sonlarni (5 va 4) alohida markalarga ajratib, masalani shart va savol qismini aniqlaydi. Oquvchi ikki qatordagi markalarni fikran ozaro birlashtirib sintez qiladi va masalaga javob topadi.alohida markalarga ajratib Bu yerda oquvchi eng avval masalani tahlil qildi, masalada sonli berilganlarni va talab qilinganlarni aniqladi va sintez qilib javab topdi. Boshlangich matematika oqitishda taqqoslashdan ham keng foydalaniladi. Taqqoslash yordamida son, misol va masaladagi narsalarning bir xil va farq qiluvchi tomonlari aniqlaniladi.Taqqoslash yordamida son Masalan, oquvchiga sonni bir necha birlikka orttirish va bir necha marta orttirish togrisida taqqoslash berilgan bolsin: Oqituvchi rahbarligida oquvchi masalani taqqoslaydi va bir xil tomonlarni: ikkala masalada ham berilgan sonlar bir xil, ikkala masalada ham ikki qutidagi qalamlar haqida gapirilgan, savollar ham bir xil. Farqi: 1- masalada 2- qutida uch qalam ortiq, 2-masalada 2- qutida 3 marta ortiq qalam bor deyiladi.qalamlar haqida gapirilgan

8 Masala yechilgandan keyin oquvchilar qaysi masala qaysi amal bilan yechilganini taqqoslaydi. 1-si qoshish, 2- kopaytirish bilan bajarildi. SHundan keyin masala sharti bilan masalani yechish usulini moslashtiradi. Natijada oquvchi nechta ortiq yoki kam degan shartda qaysi amallar ishlatilishini va necha marta ortiq yoki necha marta kam deganda qaysi amallar ishlatilishini fikrlab oladi. Bazan kop qiymatli sonlar bilan masalalar yechishda analogiya usulini ham qollaydilar. Masalan: III- sinfda shunday masala yechiladi: ikkita meva saqlagichda 1568 kg olma bor edi. Birinchi meva saqlagichdan 240 kg, ikkinchisidan 364 kg olingandan keyin ikkalasida ham bir xil miqdorda olma qoldi. Har qaysi meva saqlagichda qancha olma bolgan?

10 Masalani yechishdan oldin oqituvchi quyidagi masalani yechishni tavsiya qildi: ikki bolada 90 som bor edi. Ulardan birinchisi 45 som, ikkinchisi 35 som sarf qilganidan keyin ikkalasida baravar pul qoldi. Har bir bolada qanchadan pul bolgan? Oquvchilar bu masalani hatto ogzaki ham yechishi mumkin. Bu masalani yechish rejasi va yollarini aniqlagandan keyin oldingi masalani shunga oxshash yol bilan yechadi

11 Mamlakatimizda, xususan bizning Respublikamizda qishloq joylarida kichik va uzoq aholi yashaydigan punktlar mavjud bolib, bu joylarga bir sinfga belgilangan meyordan anchagina kam bolgan 7 yoshli bolalar bolganda Tola jamlanmaganmaktablar ochiladi.Bu shunday maktabki, unda bir oqituvchi bir vaqtda bir necha sinfda ishlaydi. Bu sinflarda soni 3 tadan 30 tagacha oquvchi bolishi mumkin. Bir oqituvchi hamma (I–IV) sinflar bilan bir vaqtda ishlaydigan maktab bir komplektli maktab deyiladi.shunday maktabki Ikkita oqituvchi, uchta (bazan tortta) sinf bilan ishlaydigan maktab ikki komplektli maktab deyiladi. Ikki komplektli maktablarda uch sinfni ikki komplektga birlashtirishning ushbu variantlarini amalga oshirish mumkin: 1- va 2 - sinflarni bir komplektli qilib birlashtirish (bu holda birinchi sinf bilan uchinchi sinf oqituvchisi ishlaydi), 1- va 3- sinflarni 2- va 4- sinflarni bir komplektga birlashtirishning mos variantlarini tanlanadi.

12 .Tola jamlanmaganmaktablarda ishlash oqituvchi va oquvchilar uchun bir qator qiyinchiliklar va tosiqlar bilan bogliq: 1. Oqituvchi har kuni darsga tayyorlanishi va turli fanlardan eng kamida 8 soat dars otishi kerak. Tola jamlanmaganmaktablarda darslar boyicha reja tuzish oddiy maktabda bir sinf bilan ishlashdagiga qaraganda kop vaqt talab qilishi bilan ishlash darajasi qiyin. Har kuni 8 yoki 12 ta reja ustida ishlash qiyingina bolmay, balki bularni ozaro koordinatsiyalash anchagina vaqt talab qilishi bilan, ularga optimal pedagogik samara beradigan ularni bir butun birlashtirish zarurligi bilan ham qiyindir. Bularning hammasi oqituvchidan tegishli bilimlarni bilishdan tashqari, maksimal darajada kuch, sabot, uyushqoqlik, matonat, qatiyatlikni talab qiladi.uyushqoqlik


14 . Oquvchilarning bir necha sinfga diqqat etiborini taqsimlashi juda qiyin. 3. Oqituvchi bir sinf bilan darsning yarmi yoki 1/3 qismi davomida shugullanishga, darsning qolgan vaqtida oquvchilar mustaqil ishlashiga togri keladi. 4. Oquvchilar mustaqil ish bajarayotganida darhol oqituvchidan yordam olish niyatidan mahrumdirlar, chunki bu vaqtda oqituvchi boshqa sinf bilan band boladi. 5. Bir sinf oquvchilari, ayni vaqtda oqituvchi rahbarligida ishlayotgan boshqa sinf oquvchilarining xalaqit berishiga qaramay, mustaqil ishlayverishlari kerak. Shunga qaramay tola jamlanmaganmaktab oquvchilari uchun bir qator afzalliklari ham mavjud.

15 1.Sinf oquvchilari sonining kamligi (bazan 2–3 ta oquvchi). Bu oqituvchiga tez-tez sorab turish, oquvchilar bilimlaridagi kamchilliklarni topish va ularni tuzatish imkoniyatlarini beradi. 2.. Tolajamlanmaganmaktablardaoquvchidaftarlarinitekshirishgaozvaqtsarflaydi, ubudaftarlarorqalioquvchiqandayvanimadanqiynalayotganiniosonaniqlaydi. 3.Tolajamlanmaganmaktablarmaktabxususiyatigakoraoquvchidarsningtaxmin an 1/3 qismidamustaqilishlashgatogrikeladi. Buningoquvmaqsadlaridantashqari, kattatarbiyaviyahamiyatihambor: irodamustahkamlanadi, qiyinchiliklarnibartarafqilishmalakasitarbiyalanadi. 4. Yuqori sinf oquvchilari quyi sinf oquvchilariga yordam berishlari mumkin, chunki ular har kuni bir sinfxonasida birga bolishadi.yordam berishlari mumkin 3. Darslarni rejalashtirish ham tola jamlanmagan maktablarada ish tashkil qilishni aniqlab beruvchi omillardan biridir. Bu rejalashtirish esa har xil ishlarni bir necha sinf bir vaqtda bajarishni taminlashdan iborat.

23-mavzu. Iqtidorli o'quvchilar bilan ishlash. Matematikani chuqurlashtirib o'qitish xusutsiyatlari.

Matematika bizni ortiqcha qayta-qayta sanashlardan xalos etadi. Ma’lum narsa yordamida ilgari noma’lum bo‘lgan narsalarni topishimizga yordam beradi. Bunday natijalarga erishish uchun matematika fanini oʻqitishning ahamiyati katta. Matematika so‘zi qadimgi grekcha -mathema so‘zidan olingan bo‘lib, uning ma’nosi «fanlarni bilish» demakdir. Matematika fanining o‘rganadigan narsasi (obyekti) materiyadagi mavjud narsalarning fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy munosabatlardan iborat. Hozirgi davrda matematika fani shartli ravishda ikkiga ajraladi. 1) Elementar matematika, 2) Oliy matematika. Elementarmatematikahammustaqilmazmungaegabo‘lganfanbo‘lib, uoliymatematikaningturlitarmoqlaridan, ya’ninazariyarifmetikadan, sonlarnazariyasidan, oliyalgebradan,matematikanalizdanvageometriyaningmantiqiy kursidanolinganelementarma’lumotlarasosigaqurilgandir. Oliy matematika fani esa real olamning fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy munosabatlarni to‘la hamda chuqur aks ettiruvchi matematik qonuniyatlarni topish bilan shug‘ullanadi. Elementar matematika fani maktab matematika kursining asosini tashkil qiladi. Maktab matematika kursininng maqsadi o‘quvchilarga ularning psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda matematik bilimlar sistemasi ma’lum usulda (metodika orqali) o‘quvchilarga yetkaziladi. (Metodika so‘zi grekcha so‘z bo‘lib, «yo‘l» degan ma’noni beradi). Matematika metodikasi pedagogika va didaktika fanining asosiy bo‘limlaridan biri bo‘lib, jamiyatimiz taraqqiyoti darajasida ta’lim maqsadlariga mos keluvchi matematikani o‘qitish, o‘rganish qonuniyatlarini o‘rganadigan mustaqil fandir. Matematika metodikasi ta’lim jarayoni bilan bog‘liq bo‘lgan quyidagi uch savolga javob beradi: 1. Nima uchun matematikani o‘rganish kerak? 2. Matematikadan nimalarni o‘rganish kerak? 3. Matematikani qanday o‘rganish kerak? Matematika metodikasi haqidagi tushuncha birinchi bo‘lib shveysariyalik pedagog -matematik G.Pestalotsining 1803 yilda yozgan «Sonni ko‘rgazmali o‘rganish» asarida bayon qilingan. XVII asrning birinchi yarmidan boshlab matematika o‘qitish metodikasiga doir masalalar bilan rus olimlaridan akademik S.E.Gurev (I760-I8I3), XVIII asrning birinchi va ikkinchi yarmidan esa N.I.Lobachevskiy (I792-I856), I.N. Ulyanov (I83I-I886). L.N.Tolstoy (I828-I9I0) va atoqli metodist-matematik S.I.Shoxor-Trotskiy (I853-I923), A.N.Ostrogradskiy va boshqalar shug‘ullandilar va ular matematika faniga ilmiy nuqtai-nazardan qarab, uning progressiv asoslarini ishlab chiqdilar. Masalan, A.N.Ostrogradskiy «Ong kuzatishdan keyin paydo bo‘ladi, ong real, mavjud olamga asoslangan» deb yozgan edi. Keyinchalik matematika o‘qitish metodikasining turli yo‘nalishlari bilan N.A.Izvolskiy, V.M.Bradis, S.E.Lyapin, I.K.Andronov, N.A.Glagoleva, I.Ya.Dempman, A.N.Barsukov, S.I.Novoselov, A.Ya.Xinchin, N.F.Chetveruxin, A.N.Kolmogorov, A.I.Markushevich, A.I.Fetisov va boshqalar shug‘ullandilar. Matematika darslarida aqliy yuklamani oshirib borilishi o‘quvchining o‘tilayotgan materialni darsda faolligi va qiziqishini butun dars jarayonida oshiradi. Shuning uchun o‘qituvchi o‘quvchilar fikrini faollashtiruvchi, ularni mustaqil bilimga ega bo‘lishini ifodalovchi yangi faol o‘qitish metodlarni va metodik usullarni qo‘llay bilishi zarur [1-30]. Matematikaga qiziqish uyg‘otish o‘qitish usulining yuqori darajasiga va o‘quv ishining qanchalik mahorat bilan qurilishiga bog‘liq. Darsda har bir o‘quvchi faol bo‘lishi, zavq bilan ishlashi va bilimga intilishining paydo bo‘lishi hamda rivojlanishini boshlang‘ich nuqta qilib foydalanish, bilimolishga qiziqishini chuqurlashtirishga e’tiborli bo‘lish kerak. Bu ayniqsa o‘smir yoshdagilarga muhim, qachon yana shakllantiriladi, doimiy qiziqishlari va shu yoki boshqa fanga qiziqishini aniqlash kerak. Shu vaqtda matematikaga jalb qiladigan jihatlarini tadbiq qilinishi tez bo‘lishi kerak. Matematika ta’limi jarayonida matematik maqollar ham bolalarni insonparvarlik, mehnatsevarlik g‘oyalari ruhida tarbiyalashning omili sifatida xizmat qiladi. Masalan: ❖Ikki o‘n besh -bir o‘ttiz. ❖Yetti o‘lchab foydangga kes.❖Sanamay zarariga sanama. ❖Birni ko‘rib shukur qil, mingni ko‘rib fikr. ❖Yigitkishigaoriyatuchunhamyetmishhunaroz, chunkiqirqtasihozirdaayollaregallabbo‘ldi. ❖Birnikessango‘nniekma, chunkiekalogiyao‘zgardi, topsangmingniek. ❖Tarixdayigirmadaqichqirganxo‘roz, hozirdaqo‘ltelefonibilanqichqiryapti.

24-mavzu. Oz komplektli maktablarda matematika o'qitish xususiyatlan.