Namangan davlat universiteti fizika-matematika fakulteti fizika kafedrasi

Nol o’lchamli-to’ldirgichli kompozision materiallar.

Bu tipdagi kompozision materiallarda matrisa, asosan, metal va qotishmadan iborat. Metal asosidagi kopozitsiyalar dispers zarralar bilan bir tekis puxtalanadi. Dispers zarralar; a) mikroskopik (d=0,01-0,1 mkm); b)mayday (d=1-50mkm) bo’ladi.

Xossalar izotrop bo’ladi.

Disperas zarralar bilan sinchlangan kompozitsiyalar ko’pincha kukun metallurgiyasi usulida olinai. Asosiy bosqichlari;

1. Matritsa metali va puxtalovchining kukunlarining aralashmasini olish(maxsus usullar bilan olinadi. So’ngra maxsus mashinalarda aralashtiriladi.)

2. Po’lat matritsalarda kukunni presslash va ixcham zagatovkaga aylantirish. So’ngra uni termik ishlash-“spekoni” preslash, deformasiyalash va termik ishlash davrida mahsulot optimal, turg’un dislokatsion strukturaga ega bo’ladi.

Bunday kuchni matrisa o’ziga oladi. Dispers zarralar esa plastik deformatsiyaning rivojlanishiga to’sqinlik qiladi. Bunda dispers zarralar ham yakka holdagi dislokatsiyalarning harakatiga, ham dislokatsiya hosillari harakatiga qarshilik qiladi. Samarali puhtalanish puhtalovchi moodda miqdori 5-10% ni tashkil etganda pers zarralarning hajmiy birligi, uning disperslik darajasi va zarrachalar orasidagi masofa ta’sir qiladi. Zarralar orasidagi masofa kichiklashishi bilan qarshilik ortadi. Orovan formulasi quyidagicha ifpdalanadi.

• 
  σ=Gb/l,
  

bunda G-matritsa materiali siljish(“sdvik”) moduli;

b-atomlar orasidagi masofa;

l-puhtalovchi zarrachalari orasidagi masofa;

Sinchlovchi to’ldiruvchilar sifatida ko’pincha qiyin eriydigan oksidlarning, nitridlar, boridlar va karbidlar dispers zarrachalari (Al₂O₃; ThO₂; HfO₂; BN; SiC; WC; TiC) hizmat qiladi. Bu qiyin eriydigan birlashmalar yuqori elastiklik moduliga ega; zichligi past; matritsa materialiga nisbatan inert. Masalan, ThO₂; Al₂O₃ larning elastic moduli 380.5*10³ va 146.12*10³ Mpa gat eng, zichligi 1.0va 3.97g/sm³