Namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti sport faoliyati kafdrasi

Sport inshootlari tasnifi va toifalanishi
Dunyo sport qurilishi amaliyotida sport inshootlarining yagona tasnifi yo‘q, Bir kator mamlakatlarda sport inshootlarini tasnifi va toifalarga bo‘lishning o‘z uslublari ishlab chikilgan.
1996 yil 26 martda sport inshootlarini aniq; belgilash uchun kiskacha tavsifnomali tasnifi kiritilib tasdikdandi. Bu yagona tasniflash yordamida sport inshootlarini tabakalash, hisoboti va pasportizasiyasi bajariladi. Bu sinflash asosida sport qurilmalari quyidagilarga bo‘linadi:

1. 
   me’moriy-rejalashtirilgan va xajmli-konstruktiv to‘zilishli;
   
2. 
   xajmli-rejalashtirilgan to‘zilishli;
   
3. 
   kengligi hisobga olingan x,olda qurilgan;
   
4. 
   ishlatilish xolatiga qarab qurilgan;
   
5. 
   Shaxar tipi rejasiga qarab qurilgan;
   
6. 
   foydalanish xolati va o‘ziga xosligi. Me’moriy-rejalashtirilgan qiyofali sport inshootlari:
   

a) xajmli (kengligi);
b) tekislikdagi inshootlarga bo‘linadi.
Hajmlilariga hamma yopiq; sport inshootlari: sport zallari, sport saroylari, yopiq; suv xavzalari va manejlar kiradi.
Tekislikdagilarga sport maydonlari va maydonchalar, yengil atletika va konki otish yulkalari, changi va tog changisi trassalari, kross o‘zunligi kiradi.
Xajmli-rejalashtirilgan qiyofali sport inshootlariga:
a) yopiq;
b) ochik; sport inshootlari kiradi.
Yopiq, inshootlar - bu o‘quv mashkdanish jarayoni va musobavdari o‘tkaziladigan yopiq,zallar, manejlar, basseynlar, sport saroylaridir.
Ochik; sport inshootlariga yo‘qrridagi aytilgan jarayonlar ochik; xavoda, binodan tapsharida o‘tkaziladigan inshootlar kiradi.
Kengligi xdsobga olingan xolda qurilgan inshootlar:
a) aloxdda inshootlar;
b) kompleks inshootlar.
Aloxida inshootlar sportning bir turi uchun muljallangan inshootlardir (maxsuslashtirilgan zallar, bitta xovo‘zli suv xavzasi, maydon va maydonchalar, yengil atletika va konkida yugurish yulkalari, velotreklar).
Kompleks sport inshootlari bir xududida yoki bir binoda joylashgan bir necha aloxdda va xdr xil sport turlariga muljallangan sport inshootlaridir (stadionlar, sport saroylari, bir necha xovo‘zli suv xavzalari, kompleks maydonlar, ko‘p zalli sport korpuslari va boshqalar).
Shaxar tipi rejasiga muvofiq; qurilgan inshootlar axoli yashash tarkibiga kdrab rejalashtiriladi:

1. 
   miqrotuman (kichik tuman axolisini, yashash uylari va aloxdda uylari) axolisiga xizmat qursatuvchi;
   
2. 
   tuman (yashaydigan axolisiga yoki tuman ishlab chikdrish korxonalari) axolisiga xizmat kdluvchi;
   
3. 
   tumanlararo xizmat kdluvchi;
   
4. 
   umumShaxar (Shaxarni yoki posyolkani xamma axolisini) xududiga xizmat kiluvchi sport inshootlari.
   

Foydalanish xolati va maxsus belgilanishiga qura qurilgan sport inshootlari quyidagilar:
a) o‘quv-sport, ya’ni fakdt o‘quv-mashg‘ulot jarayoni uchun muljallangan;
b) namoyish etish uchun, ya’ni musobavdarni tomoshabin ishtirokida
o‘tkazishga muljallangan;
v) axolining faol dam olishi uchun muljallangan (bo‘larga saylgoxlar,toglardagi dam olish bazalari kirib, ularda axoli bilan jismoniy tarbiya-soglomlashtirish ishlari olib boriladi);
g) maxsuslashtirilgan sport inshootlari (bo‘lar davolash-soglomlashtirish va bolalar bilan sport mashg‘ulotlari o‘tkazish uchunmuljallangan inshootlardir).


har bir sport inshooti tarkiban 3 bo‘linmadan to‘zilgan. Muxdm kdsmi asosiy inshoot bo‘lib, bu - jismoniy tarbiya va sport amaliy mashg‘ulotlari uchun muljallangan inshootdir. Masalan, basketbol uchun o‘yin maydoni, xokkey uchun mo‘zli tekislik, so‘zish uchun suv xavzasi, sport yadrosi va boshqalar.
Kolgan ikkita bo‘lim - yordamchi va tomoshabin uchun inshootlardir. Agar sport inshooti fakdt o‘quv mashg‘uloti uchun muljallangan bo‘lsa, u yerda tomoshabin uchun maxsus jixozlar bo‘lmasligi kerak.
Yordamchi sport inshooti - shugullanuvchi va musobaka katnashchilariga xizmat kiladi. Bu inshootlarga garderob, yechinish-kiyinish xonasi, dush, ukalash xonasi, uslubchilar xonasi, murabbiylar xonasi, tibbiyot xodimlari xonasi, xakamlar xonasi, sportchilar uchun yuvinish xonalari va boshqalar kiradi.
Yordamchi inshootlar tarkibiga yana asosiy sport inshootining ishlatilishini ta’minlovchi xonalar: ma’muriy, xujalik (jixozlar sakdanadigan xujraxona) va texnik muxandisi xizmatchi xonalari, suv isitish va elektr ta’minoti, axborot va hisobotga olish, radio va televidenie, telefon alokdlari, suvni tozalash-dezinfeksiya, mo‘zlatish va boshqalar kiradi.
Tomoshabin uchun inshoot - bunga tribunalar (urnatilgan yoki ko‘zgatilishi mumkin bo‘lgan), skameykalar, stullar, asosiy inshoot oldida turish uchun joylar (sport yadrosi, basseyn, maydon) va xizmat ko‘rsatish xonalari (pavilonlar, foye, bufetlar, kdxvaxona, tibbiy xizmat xonasi va boshqalar) kiradi.
Bir tipli sport inshootlari o‘zining kattaligi bilan tabavdarga bo‘linadi. Sport inshootlarining oltita tabakdsi belgilanib, ular quyidagi qursatkichlar bilan aniqdanadi:

1. 
   tribunadagi joylarning soni va ochik, sport maydonlarining soni (stadionlar);
   
2. 
   xovo‘zlarning kengligi va soni;
   
3. 
   tribunalardagi utirish joylarining soni, so‘n’iy ravishda mo‘zlatilgan mo‘z joylarining soni (sport saroylari);
   
4. 
   ochik; va yopiq; tipdagi sport inshootlari soni va sportchilar uchun yashash xonasining soni (o‘quv-sport bazalari);
   
5. 
   changilar soni (changi bazalarida);
   
6. 
   masofali mexanizasiya bilan ta’minlangan jixozlangan tirlarning mavjudligi (uk otish joyi);
   
7. 
   aylana shaklidagi oshish uchun devorlar va zovurlar (transheyalar) soni (uk, otish-ovchilik devorlari);
   
8. 
   katta kemalar soni (eshkak eshish bazalari, yaxtklublar va suv-motor bazalari);
   
9. 
   aloxida inshootlar soni (kompleks maydonlarda);
   
10. 
    tramplin kattaligi, hisoblangan sakrash o‘zunligi (changi tramplinlarida);
    
11. 
    aloxida sport zallarining tarkibiy soni.