Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi analitik kimyo

Sistemali vodorod sulfid usulida analiz qilish sxemasi.

Kationlarning uchinchi anaiitik guruhi boshqa guruh kationlaridan guruh reagenti yordamida ajratiladi. Kuchsiz ishqoriy muhitda, ya’ni pH =9,2 da uchinchi anaiitik guruh kationlariga, ammoniyli bufer aralashma N H 40 H + N H 4C1 ishtirokida amm oniy sulfid ta’sir ettirilsa, kationlar sulfidlar va gidroksidlar holida ch o‘kmaga tushadi. Kolloid hosil

bo ‘lishining oldini olish uchun cho'ktirish qizdirish orqali olib boriladi. Analiz quyidagi sxema bo'yicha bajariladi:

1.2.Uchinchi guruh kationlari aralashmasining analizi

1. 
   Uchinchi guruh kationlariga Al³⁺, Cr²⁺, Zn²⁺, Fe²⁺, Fe³⁺, Co²⁺, Ni²⁺, Mn²⁺ ionlari kiradi. Bu guruh kationlari birinchi va ikkinchi analitik guruh kationlaridan tegishli sulfidlarining suvda erimasligi bilan farq qiladi. Lekin ularning sulfidlari suyultirilgan kislotalarda eriydi. Ularning to'rtinchi va beshinchi guruh kationlaridan farqi ham shunda. Uchinchi guruh kationlari bilan ishlanganda, ularning tuzlarining gidrolizi, gidroksidlarining amfoterligi, oksidlanish darajasining o'zgarishi kabi kimyoviy o'zgarishlarga duch kelish mumkin.
   
2. 
   Uchinchi guruh kationlari rN q 8 - 9 bo'lganda ammoniyli bufer aralashma ishtirokida, t⁰S q 60 - 70⁰S guruh reagenti (NH^S ta'sirida cho'ktiriladi. Guruh kationlarining ko'pchiligi sulfidlar - Fe2S3, FeS, MnS, CoS, NiS, ZnS holida, alyuminiy va hrom ionlari gidroksidlar - Al(OH)3, Cr(OH)3 ko'rinishida cho'kadi. CHunki (NH4)2S gidrolizlanishi natijasida hosil bo'ladigan ON^- ionlari kontsentratsiyasi [Al³⁺][<9Я]³>ЭК_Акон'ъ, ³⁺][<9Я]³>ЭК_Сгbo'lishi uchun
   
3. 
   etarli. Ana shuning uchun Al(OH)3 va Cr(OH)3 cho'kmalari hosil bo'ladi. Masalan:
   
4. 
   (NH4)2S + 2H2O = H2S + 2NH4OH
   
5. 
   2AlCl₃ + 3(NH₄)₂S + 6H₂O = ^2Al(OH)₃ + 6NH₄Cl + 3H₂S
   
6. 
   Bu hosil bo'lgan gidroksidlar ham asos, ham kislota hossasiga ega bo'lib, amfoter moddalar deyiladi.
   
7. 
   Al(OH)3 + 3HCl = AlCl3 + 3H2O Al(OH)3 + NaOH = NaAlO2 + 2H2O ularni bu hossasidan foydalanib kationlarni bir-biridan ajratish mumkin.
   
8. 
   Uchinchi guruh kationlari uchun muhim bir hossa - oksidlanish darajalarining o'zgarishi, ularning bu hossalaridan foydalanib ham ayrim kationlarni ochish mumkin.
   

Masalan:

9. 
   2MnSO4+5NaBiO3+16HNO3=2HMnO4+5NaNO3+5Bi(NO3)3+2Na2SO4+H2O
   
10. 
    Mn⁺² —^е> Mn⁺⁷ | 5 | 2 oksidlanish
    
11. 
    Bi⁺⁵ —'²> Bi⁺³ | 2 | 5 qaytarilish
    
12. 
    2Mn²⁺ + 5NaBiO3 + 14H⁺ = 2MnO4^- +5Bi³⁺ + 5Na⁺ + 7H2O
    
13. 
    Kompleks birikmalarning hosil bo'lish reaktsiyalaridan, uchinchi guruh kationlari uchun sezgir va hususiy reaktsiyalar sifatida foydalanish mumkin. Masalan: Fe²⁺ ionini turnbul ko'ki Fe3[Fe(CN)6]2, Fe³⁺ ionini berlin lazuri Fe4[Fe(CN)6]3 kompleks tuzlari ko'rinishida aniqlanadi.
    

Uchinchi gruppa kationlaridan past oksidlanish darajadagi holatlarida Mn²⁺, Cr³⁺ va Fе²⁺ ionlari o’zidan elektron berib, boshqa moddalarni qaytara oladi.
Uchinchi gruppa kationlarining sulfidlari va gidroksidlari qolloid eritmalar hosil qilishga moyil, bunday eritma hosil bo’lishi tufayli cho’kma hosil bo’lmaydi yoki eritmani tsentrifugalash yuli bilan undan cho’kmani ajratish mumkin bo’lmay qoladi. Xususan , mishyak va nikel sulfidlari va temir gidroksidlarning qolloid eritmalari juda barqarordir.
Ma‘lumki, uchinchi gruppa kationlari (Fe²⁺, Fe³⁺, Cr³⁺, AI³⁺, Ni²⁺, Co va xokazo) ning gidroksidlari kuchsiz asoslar bo’lib, ularning xar qanday tuzlari gidrolizga uchraydi.
Bu kationlarning kuchli Kislotalar (НСI, НNО₃, Н₂SО₄) bilan hosil qilgan tuzlari ko’p tarqalgan bo’lib, ularning suvdagi eritmalari Kislotali muhitga ega. Shuning uchun ham uchinchi gruppa kationlarini cho’ktirishdan oldin eritmani ishqor yordamida neytrallash zarur. Kuchsiz Kislotalarning (Н₂SО₃, Н₃РО₄ , Н₂S) uchinchi gruppa kationlari bilan hosil qilgan tuzlari suvdagi eritmalarda deyarli mavjud emas.
Uchinchi gruppa kationlari ikki gruppachaga ajraladi. (NH₄)₂S ta‘sirida : a) sulfidlar holida cho’kadigan kationlar; b) gidroksidlar ko’rinishida cho’kmaga tushadigan kationlar (AI³⁺, Cr³⁺,). CHunki (NH₄)S ning gidrolizlanishi natijasida hosil bo’ladigan ОН^- ionlari kontsentratsiyasi
[AI³⁺]  [ ОН^-]³> EK_АI(OH)3
[Cr³⁺]   [ ОН^-]³> EK_Cr(OH)3 bo’lishi uchun yetarli. Ana shuning uchun AI(OH)₃ va Cr(OH)₃ cho’kmalari hosil bo’ladi. Qolgan kationlarning gidroksidlari esa sulfidlariga nisbatan yaxshi eruvchan suvli eritmadagi AI³⁺ ionining (NH₄)₂S ta‘sirida AI(OH)₃ hosil qilib cho’kishi protsessini quyidagi tenglamalar bilan ifodalash mumkin :
(NH₄)₂S + 2НОН ↔ Н₂S + 2 NH₄ОН
AIСI₃ + 3 NH₄ОН ↔   AI(OH)₃ + 6 NH₄СI + 3 Н₂S
yoki
2 AIСI₃ + 3(NH₄)₂S + 6НОН =   AI(OH)₃ + 6 NH₄СI + 3 Н₂S