Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

AZOT (II)-OKSIDINI AZOT (IV) -OKSIDIGACHA OKSIDLASH VA AZOT (IV)-OKSIDINI DIMERLASH
Azot (II) -oksidining azot (IV)-oksidiga aylanish reaktsiyasi, kinetik xududda boruvchi ,nokattalatik,gomogen reaktsiyadir. Nitrat kislata ishlab chiqarishda eng sekin boruvchi bosqich NO ni NO₂ ga oksidlanishi reaktsiyasidir.Mana shu reaksiya ishlab chiqarish jarayonining umumiy tezligini belgilaydi. Bu reaktsiya nitrat kislata ishlab chiqarishning ikkinchi bosqichi bo`lib ,qu`yidagi tenglama bo`yicha boradi.
2NO+O<sub>2</sub> =2NO<sub>2</sub>+112,3kJ
Bu reaktsiya 1500 С  dan past haroratda, amalda to`liq hosil bo`lishi tomonga yo`naladi. Agar haroratga oshirilsa muvozanat chapga, ya`ni NO<sub>2</sub> ni parchalanib NO va O<sub>2</sub> hosil bo`lish tomon siljiydi. 8000 С da NO₂ ning hosil bo`lishi umuman to`xtaydi. Barcha bir bosqichli reaktsiyalarda haroratning ortishi reaktsiya tezligini keskin oshiradi, ammo NO ning NO₂ ga oksidlanish reaktsiyasi, bu umumiy qoidaga bo`ysunmaydi, aksincha haroratning ortishi bu reaktsiya tezligini kamaytiradi. Bu hodisani tushuntirish uchun bir necha gipotezalar o`rtaga tashlangan. Bulardan nisbatan to`g`ri deb tan olingani, bu NO ning oksidlanishi orqali mahsulot demir hosil bo`lish bilan borish reaktsiyasidir.Ikkinchidan reaktsiya natijasida hosil bo`lgan NO bosimning yuqoriligi va havo o`rniga ortiqchasi bilan toza kislorod olinganligi uchun darhol NO<sub>2</sub> ga va NO<sub>2</sub> qisman N<sub>2</sub>O<sub>4</sub> ga aylanadi. uchinchidan haroratning oshirilganligi NO<sub>2</sub> ni suv bilan o`z ta`sirini oshiradi.Bunda boradigan reaktsiyalarni (tenglamalarni soddalashtirish maqsadida NO<sub>2</sub> ning suv bilan o`zaro ta`siri reaktsiyasini hisobga olmay yozsak) quyidagicha yozish mumkin.
N<sub>2</sub>O<sub>4</sub> =2N<sub>2</sub>O= 4NaNO<sub>3</sub>+2 NO
2NO+O<sub>2</sub>=NO<sub>2</sub>
Bitta tenglama bilan ifodalaydigan bo`lsak quyidagicha yoziladi:
2N₂O₄+2N₂O+O₂= NO₃ +78,6kJ
Reaktsiya uchun olingan suvning hammasi birikkanligi uchun yuqori kontsentratsiyali kislota hosil bo`ladi. Ortiqcha NO<sub>2</sub> va N<sub>2</sub>O<sub>4</sub> lar suv tugagach kislotada erib nitroolium hosil qiladilar. Bosim qanchalik yuqori bo`lib harorat past bo`lsa NO₂ va N₂O₄ lar kislotada shunchalik tez eriydi. -100S da 98 %li nitrat kislota 30%li nitroleum hosil qilishi mumkin.