Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Оригинал 
объект 
ҳақидаги 
билимлар
Модел 
ҳақидаги 
билимлар
1-босқич
Моделни ўрганиш
4-босқич.
Билимларни 
текшириш ва
қўллаш
2-босқич. Моделни 
ўрганиш
3-босқич
Билимларни моделдан 
оригиналга кўчириш
3.3.-rasm. Modellashtirish jarayoni.
37
 
 
Modellashtirish - takrorlanuvchi (tsiklik) jarayondir. Bu shuni bildiradiki, birinchi 4-
bosqichli tsikldan so’ng ikkinchisi, uchinchisi va hokazo keladi. Bunda tekshirilayotgan 
ob’ekt haqidagi bilimlar kengayadi va tobora aniqroq bo’ladi, boshlang’ich model esa 
takomillasha boradi. Ob’ektni ham o’rganish natijasida paydo bo’lgan kamchilik va model 
qurishdagi xatolar birinchi tsikldan so’ng aniqlanib, keyingi tsikllarda tuzatilishi mumkin. 
Demak, modellashtirish uslubiyotida o’z-o’zini rivojlantirish asoslari mavjud. 
 
 
3.3. Ko’rsatkichlarni qiyosiy ko’rinishga keltirish 
Tahlil jarayonida rioya qilinishi kerak bo’lgan asosiy shartlardan biri bu 
ko’rsatkichlarni kiesiy-taqqoslanma ko’rinishga keltirishdir, zero, sifat jixatdan bir xil 
bo’lgan kiymatlarnigina kieslash mumkin.Bunda qo’yidagi talablarga buysunish lozimdir: 
 hajmiy, qiymatiy, sifatli, tuzilmaviy omillarni birligi; 
 hisoblangan ko’rsatkichlarni taqqoslanadigan vaqt oralig’i va fursatining birligi; 
 ishlab chiqarishning boshlang’ich (texnik, tabiy, ob-havo va boshqa) sharoitlari 
taqqoslanganligi; 
 ko’rsatkichlarni hisoblash metodikasi va ular tarkibining birligi. 
Yuqorida keltirilgan talablar qo’shimcha izoh talab qilmaydi.Ularni bajarish 
qiyinchilik tug’dirmaydi. Biroq ayrim hollarda taqqoslanmalikni ta’minlash mushkil bo’lib 
bir qator qo’shimcha hisob kitoblarni qilishni taqazo qiladi. Ularni ayrimlarini kurib 
chikamiz: 
а) Hajmiy ko’rsatkichlarni mos kelmasligi. (masalan ishlab chiqarish xarajatlarini 
umumiy o’zgarishni hisobga olishda tannarxni o’zgarishda olib, mahsulot hajmini 
o’zgarmasdeb olish zarur); 
37
John E. Hanke, Arthur G. Reitsch, Dean W. Wechern. Business forecasting. Seventh edition. 2010 by Pearson 
Education, Inc.p. 61 

---