Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Biznesni tadqiq etish usullari 
86 
3.5. Biznesni tadqiq qilishda axboratlarni guruhlash usullari 
 
Guruhlash deganda o’rganilayotgan to’plamni ta’luqli belgilari bo’yicha sifat 
jihatdan bir xil bo’lgan guruhchalarga ajratish tushiniladi. Agar statistikada guruhlash 
hodisalarni umumlashtirish va tiplarga ajratish maqsadida foydalanilsa, tahlilda 
o’rtachalarni moxiyatini tushintirishga, bu o’rtachadagi alohida birliklarni rolini 
ko’rsatishga, o’rganilayotgan ko’rsatkichlar orasida o’zaro bog’liqliklarni aniqlashga 
yordam beradi. 
Hal qiladigan masalalari (vazifalari) nuqtai nazardan guruhlashlar tipologik,strukturali 
va analitik turlarga bo’linadi. 
Tipologik guruhlash deganda to’plamni sifat jihatdan bir xil bo’lgan guruhlarga 
ajratish tushiniladi. 
Strukturali guruhlash deganda ko’rsatkichni ichki tuzilishini,uning alohida qisimlarini 
o’zaro nisbatlarini o’rganish maqsadida guruxlarga ajratish tushuniladi. 
Analitik guruhlash deganda esa ko’rsatkichlar orasidagi bog’lanishlarni o’rganish 
maqsadida amalga oshiriladigan guruhlashlar tushiniladi. Analitik guruhlash asoslanadigan 
belgilar xarakteriga ko’ra, guruhlashlar sifat (belgi miqdoriy ifodaga ega bulmaganda) va 
miqdoriy bo’lishi mumkin. 
Tuzilishining murakkabligi jihatdan guruhlashlar ikki turga bo’linadi: oddiy 
guruhlashlar va kombinatsiyali guruhlashlar. 
Bitta belgi bo’yicha amalga oshirilgan guruhlashlar oddiy guruhlash deb aytiladi. Agar 
guruhlashlar dastavval bitta belgi bo’yicha amalga oshirilsa so’ngra bu guruh ichida boshqa 
bir belgisi bo’yicha yana boshqa guruh hosil qilinsa bunday guruhlash kombinatsiyali 
guruhlash deb aytiladi. 
Guruhlarni tuzishda to’plamni guruhlarga bo’lish,guruhlar sonini belgilash va guruh 
intervalini aniqlash masalasiga jiddiy yondashmok zarur, chunki anashu narsaga bog’liq 
holda tahlil natijasi jiddiy o’zgarishi mumkin. 
Guruhlashlarni tuzish uslubi qisqa qilib qo’yidagi algoritm ko’rinishida belgilash 
mumkin: 
 tahlilning maqsadini aniqlash; 
 axborotlarni yig’ish; 
 guruhlash uchun asos qilib olingan belgi bo’yicha to’plamni ranjirovka qilish; 
 to’plamni taqsimlash intervali (oralig’i)ni tanlash va uni guruhlarga ajratish; 
 guruhlash va omilli belgilar bo’yicha o’rtacha guruh ko’rsatkichlarini aniqlash; 
 olingan o’rtacha miqdorlarni tahlil qilish, o’zaro bog’liqliklarni va natijaviy 
ko’rsatkichga omilli ko’rsatkichlarni ta’sir yo’nalishini aniqlash.