Namangan davlat universiteti sarimsokov abdilatip abdiraximovich

Mavzuga oid tayanch iboralar:
Qora tanga, oq tanga, ashrafiy, pul, shoyi, Abbos shoyi, yarim shoyi, tilla.


Mavzuga oid savollar:
1. Xiva xonligining ijtimoiy-iqtisodiy hayoti qanday bo‘lgan?
2. Shayboniylar sulolasi davrida Xiva xonligida tovar-pul munosabatlari qanday kechgan?
3. Xiva xonligida chiqarilgan shoyi pullar xususida nimalarni bilasiz?
4. Rossiya imperiyasi tomonidan Xiva xonligining bosib olinishi xonlikning numizmatik siyosatiga qanday ta'sir qilgan?
5. 1918–1920- yillarda Xiva xonligida qanday pullar ishlab chiqarilgan?


Mavzuga oid test savollari:
1. Qachondan boshlab Xiva xonligida tanga pullar faqat Rossiya imperatorining buyrug‘i bilan zarb qilinadigan bo‘lgan?
a) 1873- yildan
b) 1893- yildan
s) 1887- yildan
d) 1897- yildan
2. «Turma qog‘oz» bu nima?
a) bu Junaidxon tomonidan chiqarilgan qog‘oz pullar
b) bu qog‘oz pullar uchun ishlatiladigan maxsus xom-ashyo
s) bu Junaidxon tomonidan chiqarilagan atlas matolik pul turi
d) bu Junaidxon tomonidan chiqarilgan ipak matolik pul
3. Xiva xonligida «qora tanga» bu…?
a) sifati past kumush tanga
b) shoyidan toyyorlangan pul
s) mis tanga
d) jezdan tayyorlangan maxsus tanga
4. Quyidagilardan Xiva xonligida ishlatilmagan pul birligi nomini aniqlang.
a) qora movut
b) shoyi
s) Abbos shoyi
d) yarim shoyi
5. Qachondan boshlab rus savdogarlari Xiva xonligida zarb qilingan tangalarni olmay qo‘ygan?
a) 1873- yildan
b) 1893- yildan
s) 1914- yildan
d) 1917- yildan


Mavzu: № 11. QO‘QON XONLIGI TANGALARI
Reja:
1. Xonlikdagi iqtisodiy hayotning rivojlanishi.
2. Qo‘qon xonligida tanga-pul munosabatlari.


Xonlikdagi iqtisodiy hayotning rivojlanishi. O‘zbek xonliklaridan biri bo‘lgan Qo‘qon xonligiga minglar urug‘idan bo‘lgan Shohruxbiy 1709- yilda asos solgan. Davlat poytaxti Qo‘qon shahri bo‘lgan. Bu davlat tarkibiga dastlab Qo‘qon, Namangan, Marg‘ilon, Konibodom, Isfara va ularning atrofidagi qishloqlar kirgan.
Qo‘qon xonligida ham sun'iy sug‘orish hal qiluvchi o‘rinni egallagan. Shu bois sug‘orishga alohida ahamiyat berilgan. Vodiyda Oloy va Turkiston tizmasidan oqib tushadigan Norin daryosi suvidan keng foydalanilgan. Oqbura, Aravon, Isfayram, Shohimardon, So‘x va Isfara singari daryolar ham katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Shuningdek, Qoradaryo va uning irmoqlari bo‘lmish Qurshob, Qorag‘ulja, Tap, Yassi, Ko‘gart, Maylisoy hamda Chotqol tog‘laridan oqib tushadigan Podshoota, Kosonsoy, G‘ovasoy daryolari dehqonchilikning rivojlanishida muhim o‘rin tutgan. Norin va Qoradaryo qo‘shilishidan yuzaga kelgan Sirdaryo eng katta suv manbai edi. Farg‘ona vodiysida sun'iy sug‘orishga Shohruxbiy va Erdonabiy vaqtida alohida e'tibor berilgan. Xususan, Erdonabiy So‘x daryosidan ariq chiqarib, yangi yerlarni o‘zlashtirgan. So‘x daryosidan ariqlar Norbo‘tabiy vaqtida ham qazilgan. Olimxon esa oltita kanal chiqargan va Oltiariq nomli katta qishloqning yuzaga kelishiga sababchi bo‘lgan. Muhammadalixon ham So‘xdan ariq qazitgan. Xudoyorxon tomonidan Ulug‘nahr kanalining qurilishi Asaka atrofidagi bepoyon yerlarni o‘zlashtirilishiga sabab bo‘lgan. Sun'iy sug‘orishning rivojlantirilishi hunarmandchilikning va umuman vodiyda ishlab chiqarish kuchlarining o‘sishiga olib kelgan. Farg‘ona vodiysida yerning ko‘pgina qismi davlatning qo‘lida bo‘lgan, uning muayyan qismiga xususiy kishilar egalik qilgan. Bulardan tashqari, vaqf yerlari mavjud bo‘lgan. Xonlar yerlarning bir qismini soliqlardan ozod etgan holda, xizmat ko‘rsatgan kishilarga xususiy mulk tarzida bergan. Dehqonchiliqda paxta, ipak, tamaki yetishtirilishi bilan birga sabzavotchilik va bog‘dorchilik rivojlantirilgan. Kishini hayratlantiradigan va zavqlantiradigan bog‘lar ko‘p bo‘lgan. Paxta va ipak xonlik hayotida muhim o‘rin egallagan. Dehqonchilikning o‘sishiga monand ravishda hunarmandchilik ham keng quloch rivojlangan. Ayniqsa, to‘qimachilik, ko‘nchilik, kulolchilik, tikuvchilik, bo‘yoqchilik, misgarlik, temirchilik, duradgorlik va hunarmandchilikning boshqa turlari rivojlangan. Ular faqat ichki ehtiyoj uchun emas, balki tashqi bozor uchun ham turli-tuman nafis mahsulotlarni ishlab chiqarganlar. Xonlikda savdo-sotiq qizg‘in tus olgan. Qo‘qon, Andijon, Marg‘ilon, Namangan va O‘sh yirik savdo-hunarmandchilik markazlariga aylanib, Buxoro, Toshkent, Samarqand, Xo‘jand, Xiva hozirgi Turkmaniston, Tojikiston, Qirg‘iziston va Qozog‘iston yerlari bilan yaqindan savdo aloqalarini olib borganlar. O‘z navbatida, Qo‘qon xonligi savdogarlarini Turkiston o‘lkasining ko‘p joylarida uchratish mumkin edi. Ular ayni bir paytda Xitoy, Hindiston, Turkiya, Rossiya, Arabiston va boshqa xorijiy mamlakatlar bilan savdo qilganlar. Qo‘qonliklar, ayniqsa Qashqar bilan qizg‘in savdo olib borganlar. Bu ishda andijonliklar salmoqli o‘rin egallagan. Ularning Qashqardagi faoliyati shu darajada salmoqli bo‘lganki, Markaziy Osiyodan u yerga borgan savdogarlar ko‘pincha «andijonliklar» deb yuritilgan. U vaqtlarda xonlik savdogarlari asosan tayyor mahsulotlar bilan savdo qilishlari vodiy hayotiga ijobiy ta'sir ko‘rsatgan.