Namangan davlat universiteti sharipjonov muhiddin shokirjon o’G’lining «oliy pedagogik ta’limda tasviriy san’at darslarini tashkil etishning ilmiy nazariy va metodik asoslari» mavzusidagi

I BOSQICH: 
Bu yerda: 
Nazorat guruhidagi talabalar soni - n =32;
Tajriba–sinov guruhidagi talabalar soni -  m =34.
b – tajriba boshida olingan ma’lumot;
o – tajriba oxirida olingan ma’lumot; 
n
n
x
x
i
i
å
=
;
m
m
y
y
i
i
å
=
(1) 
.
18
,
3
32
252
)
150
72
30
(
32
1
3)
50
4
23
5
6
(
32
1
=
=
+
+
×
=
×
+
×
+
×
×
=
б
x
18
,
3
34
236
)
132
84
20
(
34
1
3)
44
4
26
5
4
(
34
1
=
=
+
+
×
=
×
+
×
+
×
×
=
б
y

---

86 
Samaradorlik koeffitsienti 

h
 
b
= x
b 
:
 
 u 
b
= 3,18 : 3,18= 1
=
×
+
×
+
×
×
=
)
3,18)
-
(3
50
3,18)
-
(4
23
3,18)
-
(5
(6
32
1
S
2
2
2
2
x
0,84
32
67
33)
15,2
(13,8
32
1
)
(-0,82)
50
0,82
23
1,82
(6
32
1
2
2
2
=
=
+
+
×
=
×
+
×
+
×
×
=
Standart og’ish kattaligini (4) formula bo’yicha hisoblaymiz: 
S
x
q
91
,
0
84
,
0
S
2
x
=
=
=
×
+
×
+
×
×
=
+
+
=
2
2
2
2
2
2
2
y
(-0,82)
44
0,82
26
1,82
(4
34
1
) 
3,18)
-
44(3
3,18)
-
26(4
3,18)
-
(4(5
34
1
S
0,74
34
44
,
55
29,04)
17,16
(9,24
34
1
=
=
+
+
×
=
86
,
0
74
,
0
2
=
=
=
y
y
S
S
O’rtacha qiymatlar aniqlanish ko’rsatkichlari: 
%
22
,
3
3
,
28
91
%
100
18
,
3
88
,
8
91
,
0
%
100
18
,
3
32
=
=
×
×
=
×
×
=
x
x
S
C
%
15
,
3
3
,
27
86
%
100
18
,
63
,
8
86
,
0
%
100
18
,
3
34
=
=
×
=
×
×
=
y
y
S
C
Bosh to’plamning noma’lum o’rta qiymatlari uchun ishonch oraliqlari 
quyidagicha aniqlandi: 
98
,
2
]
9
,
0
)
88
,
8
96
,
1
(
18
,
3
[
a
x
=
×
-
Î

38
,
3
]
91
,
0
)
88
,
8
96
,
1
(
18
,
3
[
a
x
=
×
+
Î
 
0
,
3
]
86
,
0
)
88
,
8
96
,
1
(
18
,
3
[
a
x
=
×
-
Î

36
,
3
]
86
,
0
)
88
,
8
96
,
1
(
18
,
3
[
a
x
=
×
+
Î
Ushbu hisoblarni tajriba oxirida qanday natijalarga ega ekanligini qarab 
chiqamiz: 
3,81
34
282
96)
96
(90
34
:
1
3)
32
4
24
5
(18
34
1
x
o
=
=
+
+
×
=
×
+
×
+
×
×
=

---

87 
3,42
32
264
)
147
92
(25
32
:
1
3)
49
4
23
5
(5
32
1
y
=
=
+
+
×
=
×
+
×
+
×
×
=
12
,
1
42
,
3
81
,
3
=
=
=
б
б
б
у
x
h
nisbiy o’sish. 
Demak, tajriba guruhi nazorat guruhiga nisbatan tajriba oxirida 1,12 barobar 
(12 %) yuqori ko’rsatkichga ega bo’ldilar. 
Agar tajriba boshiga nisbatan taqqoslaydigan bo’lsak: 
Tajriba guruhida 
19
,
1
18
,
3
81
,
3
=
=
=
б
o
m
у
x
h
samaradorlikka erishildi. 
Nazorat guruhida 
07
,
1
18
,
3
42
,
3
=
=
=
б
o
n
у
x
h
samaradorlikka erishilgan.

=
×
+
×
+
×
×
=
)
3,81)
-
(3
32
3,81)
-
(4
24
3,81)
-
(5
(18
34
1
S
2
2
2
2
x
 
0,63
34
46,9
20,8)
0,72
(25,38
34
1
0,65)
32
0,03
24
1,41
(18
34
1
=
=
+
+
×
=
×
+
×
+
×
×
=
79
,
0
63
,
0
2
=
=
=
x
s
S
S
  
=
×
+
×
+
×
×
=
)
3,42)
-
(3
49
3,42)
-
(4
23
3,42)
-
(5
(5
32
1
S
2
2
2
2
y
 
0,78
32
58,17
,44)
5
,92
7
(44,82
32
1
0,17)
32
0,33
24
,49
2
(18
32
1
=
=
+
+
×
=
×
+
×
+
×
×
=
 
88
,
0
78
,
0
2
=
=
=
y
y
S
S
O’rtacha qiymatlar aniqlanish ko’rsatkichlari: 
%
88
,
2
34
,
27
79
%
100
18
,
3
60
,
8
79
,
0
%
100
18
,
3
77
=
=
×
×
=
×
×
=
x
x
S
C
%
93
,
2
99
,
29
88
%
100
42
,
3
77
,
8
88
,
0
%
100
42
,
3
77
=
=
×
×
=
×
×
=
y
y
S
C

---

88 
32
,
3
]
82
,
0
)
22
,
3
96
,
1
(
81
,
3
[
a
y
=
×
-
Î

30
,
4
]
82
,
0
)
22
,
3
96
,
1
(
81
,
3
[
a
y
=
×
+
Î
 
93
,
2
]
77
,
0
)
04
,
3
96
,
1
(
42
,
3
[
a
y
=
×
-
Î

91
,
3
]
77
,
0
)
04
,
3
96
,
1
(
42
,
3
[
a
y
=
×
+
Î
Endi ushbu natijalarni Styudent statistikasi formulasi orqali tekshirib, xulosalar 
chiqaramiz. 
n
S
n
S
х
х
T
о
б
х
х
о
б
2
2
+
-
=
Tajriba guruhi: 
x
b
=3,18 va x
0 
=3,81 
h
 
t 
=1,19 samaradorlik koeffitsienti. 
5
,
4
14
,
0
63
,
0
34
47
,
1
63
,
0
34
63
,
0
84
,
0
81
,
3
18
,
3
=
=
=
+
-
=
m
T

T
t
 q=4,5 >1,96 . Demak, N
1
gipoteza qabul qilinadi.
Nazorat guruhi: 
 u
b
=3,18 va u
0
=3,42 

h
n
 q= 1,07 samaradorlik koeffitsienti. 

88
,
0
44
,
0
39
,
0
34
41
,
1
39
,
0
34
78
,
0
63
,
0
81
,
3
42
,
3
=
=
=
+
-
=
н
T
T
n 
= 0,88 <  1,96 bo’lib, N
0
qabul qilinadi. 
Demak, tajriba-sinov guruhida olib borilgan amaliy vazifalarni bajara olish 
faoliyatini faollashtirishga asoslangan texnologiya nazorat guruhida olib borilgan 
an’anaviy mashg’ulotga nisbatan samarali ekanligi tasdiqlandi. 

---

89 
3.3-jadval
Talabalar bilim va malakalarining samaradorlik ko’rsatkichlari 
Tajriba-sinov guruhi 
Nazorat guruhi 
№ 
 
 
Ko’rsatkichlar 
Tajriba 
boshida: 
Tajriba 
oxirida 
Tajriba 
boshida: 
Tajriba 
oxirida 
1. 
O’rtacha arifmetik qiymat 
)
,
(
y
x
3,18 
3,81 
3,18 
3,42 
2. Samaradorlik ko’rsatkichi (
h) 
1,19 
1,07 
3. 
O’rtacha qiymat ishonch oralig’i 
(
Î
Î
y
x
a
a ,
) 
[2,98; 
3,38
] 
[3,32; 4,30] 
[3,0; 3,36] 
[2,93; 
3,91
] 
4. 
O’rtacha qiymat standart xatolik 
(S
x
, S
y
) 
0,91 
0,79 
0,86 
0,88 
5. Aniqlanish ko’rsatkichi (S
x
, S
y
) 
3,22% 
2,88% 
3,15 
2,93% 
6. Student statistikasi (T) 
4,5 
0,88 
7. Ko’rsatkichlar xulosasi 
N
1 
gipoteza qabul 
qilinadi. 
N
0
gipoteza qabul 
qilinadi 
Olib borilgan tajriba natijalarining tahlili shuni ko’rsatdiki, tajriba guruhi 
natijalari (nazorat guruhi bilan taqqoslanganda) (3.3.-jadval) 1,12 (12%) barobar 
yuqori ko’rsatkichga olib keldi va pedagogik tajriba-sinov natijalariga ko’ra tavsiya 
qilingan amaliy mashqlar asosida bo’lajak tasviriy san’at o’qituvchilarini kasbiy 
tayyorgarlik sifat va samaradorligini oshirish texnologiyasi samarador ekanligi 
tasdiqlandi. Jadvaldan ko’rinmoqdaki, tajriba boshida tanlangan tajriba-sinov va 
nazorat guruhlarida talabalarning ijodiy tayyorgarlik darajasi qariyib bir xil (eng 
yuqori: TSG–7,6; NG–5,4%; yuqori: TSG–29,1; NG-35,1%; o’rta TSG–63,3; NG-
59,5%) ko’rsatkichdan iborat. 
Tajriba oxirida, ya’ni biz ishlab chiqqan talabalarning amaliy mashqlar bajarish 
faoliyatini faollashtirishga asoslangan texnologiya asosida talabalarning mustaqil 
ta’lim olish faoliyati faollashgach talabalarning ijodiy tayyorgarlik darajasining “eng 

---

90 
yuqori” va “yuqori” ko’rsatkichlari yig’indisining o’rtacha qiymati 12 foizga oshdi 
(eng yuqori - 6,4% dan–24,3% ga; yuqori - 29,1% dan-32,5% ga). 
 Talabalar bilimlarining samaradorlik ko’rsatkichlarining natijalari hamma 
bosqichlar uchun jadvallarda keltirilib, ularni o’zaro bir-biri bilan taqqoslanildi. 
 
Uchinchi bob bo’yicha xulosalar 
O’tkazilgan pedagogik shakllantiruv tajriba-sinov natijalari quyidagi xulosalarni 
chiqarish imkonini yaratdi: 
1. Oliy pedagogik ta’limi tizimida “Qalamtasvir” fanidan “Tasviriy san’at va 
muxandislik grafikasi” bakalavriat ta’lim yo’nalishi talabalarining kasbiy 
tayyorgarligini ularning mustaqil ta’lim olish faoliyatini samarali tashkil etishga 
asoslangan texnologiyaning pedagogik samaradorligi tajribaviy ta’limlar jarayonida 
aniqlandi. 
2. SHakllantiruvchi tajriba-sinov ishi natijalari tasdiqlamoqdaki, bo’lajak 
rassom-o’qituvchilarning kasbiy-ijodiy tayyorgarlik sifati ularning nazariy va amaliy 
mashg’ulotlarni bir butun uyg’unlikda olib borish jarayonida mustahkamlanadi, 
rivojlanadi. Amaliy mashg’ulotlar ularning kelajakda tasviriy malakalarini 
rivojlantirishga xizmat qilsa, nazariy bilimlar professional tayyorgarligining asosini 
tashkil etadi. 
3. Tajriba - sinov natijalari matematik statistik metodida tekshirildi, qiyoslandi 
va tajriba - sinov guruhi talabalarining kasbiy-ijodiy tayyorgarlik darajasi 
ko’rsatkichlari nazorat guruhiga nisbatan yuqori 12% yuqori bo’lganligi tasdiqlandi. 
4. Tajriba - sinov natijalari bo’lajak tasviriy san’at o’qituvchilarilarning kasbiy 
ijodiy tayyorgarlik sifatining oshganligini, talabalar tasvirlash malakalarining 
o’sganligini nazariy bilim, ko’nikma va malakalarning shakllantirilganlik sifatining 
statistik tavsifini ko’rsatuvchi jadvalda ifodalandi.