Nanotexnologiyalar haqida tushuncha

Olimlar "Tabiatdagi buyuk suv aylanishi" tushunchasini kiritdilar, ba'zilari bu
jarayonni Dunyo deb atashadi. Xulosa shu: suyuqlik okean suvlari ustida yog'ingarchilik
shaklida to'planadi, shundan so'ng ularning bir qismi qit'alarga ko'chib o'tadi. U erda
yog'ingarchiliklar erga tushadi va chiqindi suv yordamida Jahon okeaniga qaytadi. Aynan
shu sxema bo'yicha suvning sho'rdan toza suvga va aksincha konversiyasi sodir bo'ladi. 
Suvni "etkazib berish" turini bug'lanish, kondensatsiya, yog'ingarchilik, suv oqimi kabi
jarayonlar mavjud bo'lganda amalga oshirish mumkin. Tabiatdagi suv aylanishining har
bir bosqichini batafsil ko'rib chiqamiz:

---

• Bug'lanish - bu jarayon suvni suyuq holatdan gaz holatiga o'tkazishdan iborat. Bu suyuqlik
qizdirilganda sodir bo'ladi, undan keyin u bug 'shaklida havoga ko'tariladi (bug'lanadi). Bu 
jarayon har kuni sodir bo'ladi: daryolar va okeanlar, dengizlar va ko'llar yuzalarida, odam
yoki hayvonning terlashi natijasida. Suv doimiy ravishda bug'lanib turadi, lekin buni faqat
iliq bo'lganda ko'rishingiz mumkin.
• Kondensatsiya - bu bug'ning suyuqlikka aylanishiga olib keladigan noyob jarayon. Sovuq
havo oqimlari bilan aloqa qilganda, bug 'issiqlik hosil qiladi, undan keyin u suyuqlikka
aylanadi. Jarayon natijasini shudring, tuman va bulutlar ko'rinishida ko'rish mumkin.
• Yiqilish - bir-biri bilan to'qnashib, kondensatsiya jarayonlaridan o'tib, bulutlardagi suv
tomchilari og'irlashib, erga yoki suvga tushadi. Yuqori tezlik tufayli ular bug'lanib ketishga
vaqtlari yo'q, shuning uchun yog'ingarchilik, qor yoki do'l shaklida yog'ingarchilikni tez-tez
uchratamiz.
• Suv oqimi - erga tushib, ba'zi cho'kindi jinslar tuproqqa singib ketadi, boshqalari dengizga
oqib chiqadi, boshqalari esa o'simliklar va daraxtlarni boqadi. Suyuqlikning qolgan qismi
to'planib, drenajlar yordamida okean suvlariga etkazib beriladi.

---

---

Birgalikda yuqoridagi bosqichlar tabiatdagi suv aylanishini tashkil etadi. Suyuqlik holati doimo
o'zgarib turadi, shu bilan birga issiqlik energiyasi ajralib chiqadi va so'riladi. Odam va hayvonlar ham 
suvni singdirish orqali bunday murakkab jarayonda qatnashadilar. Insoniyat tomonidan salbiy ta'sir turli
sohalarning rivojlanishi, to'g'onlar, suv omborlari yaratilishi, shuningdek o'rmonlarning yo'q qilinishi, 
erlarning qurishi va sug'orilishi bilan bog'liq.
Tabiatda kichik suv aylanishlari ham mavjud: kontinental va okeanik. Oxirgi jarayonning mohiyati
to'g'ridan-to'g'ri okeanga bug'lanish, kondensatsiya va yog'ingarchilik. Shunga o'xshash jarayon er
yuzida sodir bo'lishi mumkin, bu odatda kontinental kichik suv aylanishi deb ataladi. U yoki bu tarzda, 
barcha yog'ingarchiliklar, qaerga tushganligidan qat'i nazar, albatta okean suvlariga qaytadi.
Suv suyuq, qattiq va gazsimon bo'lishi mumkinligi sababli, harakat tezligi uning yig'ilish holatiga
bog'liq.

---

---

Organizmdagi suv barcha oʻsimliklar, tirik organizmlar va mikroorganizmlarda moddalar
almashinuvi uchun zarur asosiy vosita, shuningdek, bir qancha kimyoviy fermentativ
reaksiyalarning substrati hisoblanadi.
Fotosintez jarayonida suv karbonat angidrid bilan birgalikda organik moddalar hosil
boʻlishida qatnashadi va shu bilan birga Yerda tirik organizmlar hosil boʻlishi vositasi
hisoblanadi. Suv toʻqimalar faoliyatini, oziq moddalar va almashinuv mahsulotlari (qon, limfa, 
oʻsimliklar sharbati)ning singishini, fizik termoregulyasiyani va hayot faoliyatiga tegishli
boshqa jarayonlarni taʼminlaydi. Organizmlarda juda kup miqdorda suv boʻladi. 
Odam tanasidagi barcha suyuklik va toʻqimalar tarkibida massasiga nisbatan 65 % 
chamasida suv boʻladi. Odam ochlikka bir oydan ortiqroq chidashi mumkin, lekin suv sizlikka
bir necha kundan ortiq chiday olmaydi. Suvda organizmning yashashi uchun zarur boʻlgan
organik va anorganik moddalar eriydi.

---

Mashhur olim V. S. boshchiligidagi tadqiqotchilar guruhi tomonidan taklif qilingan. 
Safronov. Uning taxminining mohiyati suvning yer yuzida paydo bo'lishi bilan bog'liq bo'lib, u 
sayyoramiz tubida hosil bo'lgan.
Ko'p sonli meteoritlarning tushishi ta'sirida o'sha paytdagi issiq sayyoramiz magma qochib
ketgan ko'plab vulqonlar hosil qila boshladi. U bilan birga yer yuzasiga "suv bug'i" chiqarilib, 
bu Yer gidrosferasining shakllanishiga sabab bo'ldi.
Nazariya suvning quruqlikdan kelib chiqishiga asoslangan boʻlishiga qaramay, u koʻplab
savollarga javob bera olmaydi. Masalan, qanday qilibLitosferadagi jinslar shunchalik qattiq
erib, ko'plab vulqonlar paydo bo'lganmi? Va suv bug'i qanday hosil bo'ladi? Avvaliga olimlar
o'sha paytda vulqonlar teshiklari orqali magma bilan birga gaz holatida oqib chiquvchi yer osti
suvlari borligini taxmin qilishdi.
Bug’ning hosil bo’lishi haqidagi bu nazariyani 17-asr tabiatshunosi P. Perro rad etgan. U er
osti suvlarining yog'ingarchilik tufayli paydo bo'lishini isbotladi va bu atmosferaning
mavjudligini talab qiladi. 4,4 milliard yil oldin atmosfera bo'lmagan.

---

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Ahmedov A.S. “Geografiya” «O’qituvchi» 1991 yil.
2. Murodova M “Geomehanika fanidan laborotoriya ishlarini bajarish uchun qo’llanma”
Toshkent 1999-yil.
3. Shoraxmedov A.SH. “Umumiy va tarixiy geografiya” «O’qituvchi» 1989 yil.
4. Internet saytlari: ziyonet.uz, wikpedia.org, muloqot.uz, listverse.com.