Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Alanga (gaz oqimlarining) haroratini o'lchash. Alanga haroratini o'l-
chashning o'ziga xos xususiyatlari va qiyinchiliklari bor. O'lchash usulini 
tanlashda o'lchanayotgan haroratlar darajasi, maqbul aniqlik va alanga turi 
tahlil qilinadi. Alanga harorati ko'pgina sanoat qurilmalarida 1600...1900°C 
atrofida bo'ladi. Uni nurlanish pirometrlari yoki kontaktli termometrlar 
yordamida o'lchanadi. Bu haroratni nurlanish bo'yicha o'lchaganda uni 
pirometrning vizirlash o'qi bo'ylab fazoviy o'rtalashtirish yuz beradi. O'l-
chash natijalariga alangadagi nurlanish komponentlari ta'sir etadi. Pirometr 
qabul qiladigan to'lqinlar uzunligini tanlash katta ahamiyat kasb etadi. 
Gazlarning nur tarqatmaydigan issiq yoki sovuq qismlarini maxsus 
bo'yamasdan turib, pirometrlar bilan o'lchab bo'lmaydi. 
Bunday o'lchashning kamchiliklaridan biri haroratni optik o'q bo'ylab 
o'rtalashtirishdir. Shuning uchun, topilgan natija alanganing qaysi nuqtasiga 
tegishli ekanligini aniqlab bo'lmaydi. Bu jihatdan o'lchamlari uncha katta 
bo'lmagan termoelektr termometrlarni qo'llash katta afzalliklarga ega. Ammo, 
bunday termometrning harorati gaz haroratidan ancha (100... 200°C ga) 
farq qilishi mumkin, chunki u termometrning issiqlik balansi bo'yicha aniq-
lanadi. 
Eritmaning haroratini o'lchash. Eritmalarning haroratini o'lchash mu-
rakkabligi, asosan, termometrning himoya g'ilofining zanglashi bilan bog'Uq. 
Tuz eritmalarining haroratini o'lchashda himoya g'iloflari bir necha o'n 
soatdan keyin eritmaning agressiv ta'siri sababli ishdan chiqadi. Shuning 
uchun, ko'pincha g'ilofni sifati past, arzon, osonlik bilan almashtiriladigan, 
bir vaqtda termojuft elektrodidan iborat bo'ladigan po'latdan yasaladi. Shisha 
eritmalari haroratini o'lchash uchun himoya g'iloflari uglerodli yoki 
qimmatbaho metallardan yasaladi. 
Qovushqoq muhitlar haroratini o'lchashda ma'lum qiyinchiliklar paydo 
bo'ladi. Bu hollarda issiqlikka sezgir elementni osongina tozalashni, ko'pincha 
74 

---

almashtirishni ham ta'minlash zarur. Bunda sezgir element bilan o'lcha-
nayotgan muhit orasida yetarli darajada yaxshi kontakt (tutashish) 
ta'minlangan bo'lishi kerak. 
Biror o'lchash usulini tanlash va uning konstruktiv bajarilishi eritma 
haroratini o'lchashning konkret sharoitlari, ularning turli materiallar bilan 
o'zaro ta'sirlashuvi, nurlanish xususiyati va boshqa fizik hamda kimyoviy 
xossalari bilan belgilanadi.