Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Qalqovichli difmanometrlar. Qalqovichli difmanometrlarning ishlash 
prinsipi kosali manometrlarnikiga o'xshash, ammo ularda bosimni o'l-
chashda kosadagi suyuqlik sathi balandligining o'zgarishi natijasida qal-
qovichning siljishidan foydalaniladi. Uzatish qurilmasi yordamida qal-
qovichning siljishi strelkaga uzatiladi. Bular, ko'pincha, bosimning o'zga-
rishini o'lchash uchun ishlatiladi. 
3. 2- rasmda qalqovichli difmanometr sxemasi ko'rsatilgan. Katta bosim 
beriladigan idish musbat, kichik bosim beriladigan idish manfiy deyiladi. 
Musbat idishga P, > P
2
bosim berilganda undagi suyuqlik sathi h
2
ga pasayib, 
manfiy idishdagi sath h
x
ga ko'tariladi. R—P
2
bosimlar ayirmasi suyuqlik 
ustunining h uzunligi orqali muvozanatlashadi: 
80 

---

(3.11) 
Bosimlar farqining muvozanat sharti quyidagi tenglama orqali ifoda-
lanadi: 
(3.12) 
bu yerda: AR — bosimlar farqi, Pa; A — difmanometr ichidagi suyuqlikning zichligi, 
kg/m
3
. 
Silindr shaklidagi idishlar uchun bu shart quyidagi tenglama orqali 
ifodalanadi: 
(3.13) 
bu yerda: S, — manfiy idish kesimining yuzasi, m
2
; S
2
— musbat idish kesimining 
yuzasi, m
2
; yoki 
(3.14) 
bu yerda: d va D — manfiy va musbat idishlarning diametri, m. 
(3.14) tenglamadan 
(3.15) 
(3. 15) tenglamani (3.11) ga qo'ysak, quyidagiga ega bo'lamiz: 
(3.16) 
(3. 16) ni (3.12) ga qo'yamiz: 
(3.17) 
D
2 
Ma'lum asbob uchun (1 + —^) va g(p — p
(
) kattaliklar doimiy bo'lgani 
uchun ularni К va K
x
orqali ifodalasak: 
(3.18) 
Shunday qilib, difmanometr idishlaridagi bosimlar farqi qalqovichning 
siljishi bilan ta'riflanadi. Agar musbat idishning hajmi o'zgarmas bo'lib, 
manfiy idishning diametri va uzunligi o'zgartirilsa, bosimlar farqini o'lchash 
chegaralarini o'zgartirish mumkin. (3.11) va (3.15) tenglamalarni birgalikda 
yechib, manfiy idishning diametrini topamiz, ya'ni: 
(3.19) 
6 — N. R. Yusupbekov va boshq. 81 

---

(3.19) tenglamadan D, h va h
2
laming berilgan qiymatlarida manfiy 
idishning kerakli diametri aniqlanadi. 
Qalqovichli difmanometrlaming turli maqsadlarga mo'ljallangan xillari 
chiqariladi. Simob bilan to'ldirilgan difmanometrlar uchun bosim farqini 
o'lchash chegarasi 6,3 dan 25 MPa gacha, ortiqcha bosimni o'lchash 
chegarasi esa 4 dan 40 MPa gacha. Moy bilan to'ldirilgan difmanometrlar 
uchun bosim farqini o'lchash chegarasi 40 Pa dan 4 kPa gacha, statik ortiqcha 
bosimni o'lchash chegarasi esa 0,25 MPa gacha. Texnik difmanometrlar 1 va 
1,5 aniqlik sinfida chiqariladi. Qalqovich siljishi bosimning maksimal farqida 
difmanometming barcha turlari uchun 30,5 mm ga teng. 
Ko'rsatishlarni 50 m dan ortiq masofaga uzatish zarur bo'lgan hollarda 
elektr va pnevmatik o'zgartkichli masofaga uzatuvchi difmanometrlar 
qo'llanadi. 
Asbobsozlik sanoati DP turidagi ko'rsatuvchi va o'ziyozar qalqovichli 
difmanometrlar ishlab chiqaradi. Yetti tur — o'lchamli almashtiriladigan 
manfiy idishlar chiqariladi. Ular 25 MPa gacha statik bosimda 6,3 kPa dan 
0,1 MPa gacha bo'lgan bosimlar farqini o'lchaydi. Asboblaming xatoliklari 
o'lchash chegarasining ±2% idan oshmaydi. 
Yuqorida ko'rilgan suyuqlikli manometrlarning va difmanometrlaming 
afzalligi ularning soddaligi va katta aniqlikda o'lchashda ishonchliligidadir. 
Qalqovichli difmanometrlarda to'ldiruvchi ishchi suyuqlik sifatida simob, 
vazelin moyi, shuningdek, transformator moyi ishlatilar edi, ammo 
simobning zararliligi tufayli uning ishlatilishi keskin cheklangan, shuning 
uchun qalqovichli asboblar o'miga ko'proq deformatsion asboblar ishla-
tilmoqda.