Nashriyot-matbaaijodiy uyi

T
 — koeffitsiyent qiymati metallar uchun 0,5 ... 4,0 chegarasida 
bo'ladi. 
Yuqori metrologik va foydalanish xarakteristikalariga ega bo'lgan 
tenzorezistorli bosimni o'lchash o'zgartkichlari bir qator afzalliklariga ko'ra: 
gabarit o'lchamlari va massasi kichik, vaqt bo'yicha yuqori darajada barqaror, 
aniqligi yuqori, tebranishga chidamliligi, turli agressiv muhitlar bilan 
kontaktda ishlashi mumkinligi, uchqunga xavfsiz qilib ishlaganiga ko'ra yanada 
kengroq tarqalmoqda. Avtomatik nazoratning sanoat tizimlari uchun va 
o'zgarmas tokning (0...5; 0...20 yoki 4...20 mA) standart chiqish signallari 
bilan ishlovchi mikroprotsessor texnikasi asosidagi TJABT tarkibidagi 
tizimlar uchun Sapfir turkumidagi elektr o'lchov tenzometrik o'zgartkich-
lari majmuasi ishlab chiqarilmoqda: odatdagicha ishlangan Sapfir-22 va 
portlashdan himoyalangan turdagi Sapfir-22 Ex. O'zgartkichlarning aniqlik 
sinfi 0,25 va 0,5. 
Sapfir turkumidagi o'lchash o'zgartkichlari majmuasi mutlaq va ortiqcha 
bosimni, siyraklanishni, shuningdek, suyuqlik va gazlarning sarflanishini, 
kimyoviy aktiv, qovushqoq va kristallanuvchi suyuqliklarning sath baland-
ligini, suyuq muhit zichligini va bosim bilan bog'liq boshqa kattaliklarni keng 
doirada nazorat qilishga imkon beruvchi datchiklar qatoriga kiradi. Sapfirning 
ishlash prinsipi kremniyning geteroepitaksial plyonkalaridagi tenzorezistiv 
effektdan foydalanishga asoslangan. O'lchanayotgan parametrning ta'siri 
texnoplyonkali yarimo'tkazgichli tenzorezistorli elementni deformatsiyalaydi. 
Tenzorezistorlar deformatsiyasi natijasida qarshilikning o'zgarishi elektron 
qurilmalar yordamida me'yorlashtirilgan tokli chiqish signaliga aylanadi. 
Sapfir-22 o'zgartkichi komplekti kuchaytiruvchi qurilmasi bo'lgan o'l-
chash blokidan va manba blokidan iborat. Sezgir element deformatsiyasi, 
o'lchanayotgan parametrning mutanosib kattaligi kremniyli tenzorezis-
torlarning qarshiligini o'zgartiradi. Elektron qurilma qarshilikning bu o'zga-
rishini o'zgarmas tokning me'yorlashtirilgan chiqish signaliga almashtiradi. 
3.9- rasmda Sapfir-22 DD-Ex bosimlar farqini o'lchovchi o'zgart-
kichning sxemasi ko'rsatilgan. Tenzoo'zgartkich 4 metall membranadan 
iborat bo'lib, unga yuqori tomondan nomuvozanat ko'prikning yelkalarini 
tashkil etuvchi to'rtta kremniyli tenzorezistorlar bilan changlatilgan sapfirli 
91 

---

membrana kavsharlangan. Tenzoo'zgartkich 2 asosga mahkamlangan va 
o'lchanayotgan muhitdan ikkita ajratuvchi metall membranalar 1 va 3 bilan 
bo'lingan. Termoo'zgartkich va membranalar orasidagi berk bo'shliqlar 
polimetilsiloksanli suyuqlik bilan to'ldirilgan. Bosimlarning o'lchanuvchi farqi