Nashriyot-matbaaijodiy uyi

bu yerda: F — siljish kuchi, N; И — dinamik qovushqoqlik yoki qovushqoqlik 
192 

---

dv 
koeffitsiyenti, Pa • s\ S— ichki ishqalanish yuzasi, m
2
; —harakatdagi qatlam 
qalinligi bo'yicha tezlik gradiyenti (siljish tezligi), 1/s; v — qatlam oqimining tezligi, 
m/s; n — harakatdagi qatlam qalinligi, m. (6.38) tenglamadan dinamik qovushqoqlikni 
aniqlaymiz: 
(6.39) 
SI tizimida dinamik qovushqoqlik birligi qilib, suyuqlik oqimining shunday 
qovushqoqligi qabul qilinganki, bu oqimda 1 N/m
2
siljish bosimi ta'sirida 
chiziqli tezligining gradiyenti siljish tekisligiga perpendikular bo'lgan 1 m 
masofada 1 m/s bo'ladi. Dinamik qovushqoqlikning bu birligi N s/m
2
yoki 
Pa • s o'lchovga ega. 
Amalda ko'pincha dinamik qovushqoqlikning suyuqlik zichligi p ga bo'lgan 
nisbatida ifodalanuvchi kinematik qovushqoqlikdan foydalaniladi, ya'ni 
(6.40) 
Kinematik qovushqoqlik SI da m
2
/s o'lchovga ega. Qovushqoqlik amalda 
puaz (P) va santipuaz (sP) birliklarida o'lchanadi. Bu birliklar SI dagi 
qovushqoqlikning birligi bilan quyidagicha bog'langan: 
Nyuton qonuniga bo'ysunuvchi suyuqliklar, ya'ni qovushqoqligi jadal 
mexanik ta'sirlarga bog'liq bo'lmagan siljish (surilish tezligiga chiziqli 
bog'lanish) ga ega suyuqliklar nyuton suyuqliklari deyiladi. Agar bu bog'lanish 
chiziqli bo'lmasa, u holda bunday suyuqliklar nonyuton suyuqliklar deyiladi. 
Suyuqliklar, eritmalar, plastik va oziq-ovqat mahsulotlarining asosiy qismi 
nonyuton suyuqliklar guruhiga kiradi. 
Oziq-ovqat sanoatida ko'pincha qovushqoqlik shartli birliklarda (VU 
graduslarida) o'lchanadi, bu birliklar ma'lum hajmdagi tahlil (tahlil) 
qilinayotgan suyuqlikning oqib ketish vaqtining shu hajmidagi distillangan 
suvning oqib ketish vaqtiga nisbatidan iborat: 
(6.41) 
Qovushqoqlikni o'lchash paytida haroratning ta'sirini e'tiborga olib, te-
gishli tuzatishlar kiritish lozim. 
Suyuqlik qovushqoqligini o'lchaydigan bir qator asboblar mavjud. Bu 
asboblar ishlash prinsipi jihatidan kapillar, zoldirli, rotatsion, tebranishli va 
ultratovushli asboblarga (viskozimetrlarga) bo'linadi.