Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Zoldirli viskozimetrlar. Zoldirli viskozimetrlar suyuqliklarning qovush-
qoqligini o'lchashda keng ishlatiladi.
 Qovushqoqlikni erkin tushuvchi jism usuli 
bilan o'lchash Stoks qonuniga asoslangan. Bu qonunga muvofiq erkin 
tushuvchi jismning suyuqlikdagi tezligi shu suyuqlik qovushqoqligi bilan 
bog'langan, bu bog'lanish quyidagicha ifodalanadi: 
198 

---

(6.48) 
bu yerda: P, va P
2
 — erkin tushuvchi jism (zoldir) materialining va suyuqlikning 
zichliklari, kg/m
3
; g — og'irlik kuchining tezlanishi, m/s
2
; r — zoldirning radiusi, m; 
v — zoldirning bir me'yorda tushish tezligi, m/s; K— qabul qilingan o'lchovga bog'liq 
bo'lgan sonli doimiy koeffitsiyent. 
Stoks qonuni bir jinsli suyuqlikning mutlaqo sferik zoldirga nisbatan 
laminar harakatida ishlatilishi mumkin. (6.48) ifodadan ma'lumki, tek-
shirilayotgan suyuqlikning qovushqoqligini o'lchash suyuqlikdagi zoldirning 
tushish tezligini yoki zoldirning belgilangan masofadan o'tish vaqtini o'l-
chashdan iborat. Qovushqoqlikning zoldir tushish vaqtiga bog'liqligi quyi-
dagicha ifodalanadi: 
(6.49) 
bu yerda: A
1
—asbob doimiysi, Pa; t — zoldirning belgilangan masofadan o'tish 
vaqti, s. 
Qovushqoqlikni zoldirning erkin tushish vaqti bo'yicha aniqlaydigan 
avtomat qurilmaning prinsipial sxemasi 6.45-rasmda ko'rsatilgan. 
Suyuqlik oqimi zoldir 1 ni boshlang'ich holatga shesternali nasos 2 
yordamida ko'taradi. Bu shesternali nasos elektr dvigatel 3 ga ega. Zoldirni 
ko'tarish bilan birga nasos suyuqlikdan namuna olib, uni sinaydi. Zoldir 
yuqorigi cheklovchi to'rga yetgach, nasos to'xtaydi, zoldir harakatsiz muhit-
da erkin pastga tushadi. Induksion g'altaklar 7 orqali zoldirning belgilangan 
yo'l / dan o'tish vaqti hisoblanadi. Zoldirning induksion g'altaklardan o'tishida 
nomuvozanatlik signallari hosil bo'ladi va bu signal elektron kuchaytirgich 6 
orqali kuchaytiriladi. Shesternali nasosning avtomatik ravishda ulanishi va 
vaqtning hisoblanishi rele bloki 4 va o'lchash asbobi 5 yordamida bajariladi. 
Asbobning o'lchash chegaralari induksion g'altaklar orasidagi masofa I 
va zoldir diametrining o'zgarishi bilan 
tanlanadi. Bunday asboblarda 100 
Pa • s chegaradagi suyuqlik qovush-
qoqligini o'lchash mumkin. Asboblar-
ning o'lchash aniqligi ±2 %.