Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Magnitomodulatsion o'zgartgichlar (magnit kompensatsiyali uzatuvchi 
o'zgartgichlar) ning ishi magnit oqimlarini kompensatsiyalashga asoslangan. 
Magnitomodulatsion o'zgartgichlar birlamchi asbob sezgir elementining chiziqli 
siljishini o'zgarmas tokning unifikatsiyalangan chiqish signaliga o'zgartirish uchun 
mo'ljallangan. Bunday o'zgartgichlarning ishlash prinsipi quyidagidan iborat: 
maxsus qurilma — indikatorda hosil qilinadigan boshqaruvchi magnit oqimi 
harakatdagi element o'zgarmas magnitning (birlamchi o'zgartgichning sezgir 
elementi bilan siljitiladigan) siljishida shu indikatorda teskari aloqa toki yordamida 
hosil qilinadigan magnit maydoni bilan kompensatsiyalanadi. Bunda chiqish 
toki va qo'zg'aluvchan elementning siljishi va, demak, o'lchanayotgan kattalik 
qiymati orasida ma'lum munosabat o'rnatiladi. 
O'zgartgichning struktura sxemasi 8.6-rasmda keltirilgan. Birlamchi o'z-
gartkichning qayishqoq sezgir elementi 1 o'lchanayotgan kattalik Ф ni o'zgartgich 
2 o'zgarmas magnitining chiziqli siljishi Xga o'zgartiradi. Magnitning siljishida 
boshqaruvchi magnit oqimi Ф
т
o'zgaradi. U magnit oqimlari 3 ning indikatorida 
teskari aloqa (bog'lanish) magnit oqimi Ф
(Ь
bilan tenglashadi. Indikator 
chiqishidan magnit oqimlari ayirmasi лФ = Ф
т
~ Ф,
ь
ga mutanosib bo'lgan 
kuchlanish U paydo bo'ladi. U kuchaytirgich 4 yordamida chiqish toki signali 
I
chiq
ga o'zgartiriladi. 
Chiqish toki I
chiq
masofadagi uzatish aloqasiga va bir vaqtda teskari aloqa 
qurilmasi 5 ga boradi, uning chiqish toki I
t b
magnit oqimi F
m
ni kompensatsiya 
qiluvchi magnit oqimi Ф
(Ь
hosil qiladi. Shunday qilib, o'lchanayotgan kattalik 
U ni orttirilganda magnit siljishi vVortadi, boshqarish magnit oqimi F
m
ortadi 
va, demak, Ф
т
ni kompensatsiya qiluvchi magnit oqimi Ф
/Ь
ni paydo qilish 
uchun katta chiqish toki I
chiq
va teskari aloqa toki \
tb
zarur bo'ladi. 
233 

---

Teskari aloqa qurilmasi 5 o'z-
gartirishning zarur qonuni I
chiq
 = fly) 
ni topish imkonini beradi. Bu munosabat 
yo chiziqli, yoki kvadratik bo'lishi 
mumkin. 
Magnit kompensatsiyali o'zgart-
gichning prinsipial sxemasi 8.7-rasmda 
ko'rsatilgan. O'zgartgichda o'lchana-
yotgan parametr (masalan, bosim) 
sezgir element (masalan, bir o'ramli 
naychasimon prujina 7) bilan o'zgarmas 
magnit 6 siljishiga o'zgartiriladi. U 
magnit oqimi Ф
т
ko'rinishida bosh-
qarish ta'sirini hosil qiladi. Bu oqim 
chiqish signali teskari aloqa (bog'lanish) 
chulg'amlari w
t b
dan o'zgarmas tok /
chiq
o'tganda paydo bo'ladigan teskari 
aloqa magnit oqimi F
tb
bilan kompensatsiyalanadi. Ф
т
oqimni o'zgartirganda 
magnit modulatsion o'zgartgich 5 o'zaklarining magnitlanganligi o'zgaradi va 
uning w
6
o'ramlarida nomuvofiqlik signali paydo bo'ladi. Bu signal kuchaytirish 
qurilmasi 3 ning masofaga uzatish aloqasiga va bir vaqtda teskari aloqa 
o'ramasiga uzatiladigan chiqish signali / ni boshqaradi. 
O'zgartgich chegarasini sozlash uchun qarshilik 4 o'zgartiriladi, nolga 
sozlash uchun esa ferromagnit shunt 1 ni 2 vint yordamida ravon siljitiladi. 
Magnit kompensatsiyali o'zgartgichlar qator afzalliklarga ega: bir necha 
ikkilamchi asboblarni bitta o'zgartgichga ulash imkoniga, titrashga nisbatan 
yetarlicha yuqori turg'unlikka va mustahkamlikka ega. Kamchiliklari — harorat 
tufayli xatoligi ancha yuqori va kuchaytirgichning elektron sxemasi elementlariga 
zararli ta'sir etuvchi muhitlarda ishlay olmaydi, shuningdek, sezgir element 
va magnit oqimi indikatori, va xatoliklarining birlamchi o'zgartgich xatoligiga 
ta'siri katta. Shu turdagi o'zgartgichlar 1 va 1,5 sinfga oid bo'ladi. 
Ikkilamchi asboblar sifatida 1 va 1,5 sinfli milliampermetr yoki ASK 
tizimdagi ko'p shkalali, tor profllli asboblardan foydalaniladi. 
Yuqorida ta'riflangan ko'rsatishlarni masofaga uzatish tizimlari birlamchi 
o'zgartgichlar hosil qilgan chiziqli yoki burchakli siljishlar uncha katta 
bo'lmagan hollarda ishlatiladi. Lekin ba'zi hollarda o'zgartgich chiqish 
o'qining bir necha o'ramida birlamchi asbob o'zgartgichi signalini yoki bir 
necha metrga cho'zilgan siljishlarni masofaga uzatish kerak bo'ladi. Masalan, 
sath o'lchagichlarda ko'rsatishlarni masofaga uzatishda shunday vazifa 
qo'yiladi. Bunday masalani selsinli uzatish yo'li bilan hal qilish mumkin. 
234 

---

O'zgaruvchan tokda ishlaydigan selsinli masofaga uzatish ham burchakli 
siljishlarni uzatishga mo'ljallangan. 
Uzatuvchi va qabul qiluvchi selsinlar sifatida kontakt halqalarga ega 
bo'lgan sinxronlanuvchi asinxron elektr dvigatellar yoki chulg'amsiz rotorli, 
kontaktsiz selsinlar ishlatiladi. Uzatuvchi va qabul qiluvchi selsinlar 
rotorlarining simmetrik holati buzilganda ularning chulg'amida qiymatlari 
turlicha bo'lgan EYKlar induksiyalanadi, aloqa simi bo'yicha muvo-
zanatlovchi toklar o'tadi va sinxronlash momenti vujudga keladi, natijada 
qabul qiluvchi seisin rotori buriladi. Selsinlarning bunday ulanishi (8.8-
rasm, a) indikatorli rejim deyiladi. 
Transformatorli rejimda (8.8-rasm, b) qabul qiluvchi selsinning rotori 
tormozlangan bo'ladi va voltmetrning ko'rsatishlari uzatuvchi seisin buri-
lishiga mutanosib o'zgaradi. Voltmetr qabul qiluvchi selsinning stator 
chulg'amiga ulangan. 
Sanoat selsinlarning ta'minlash kuchlanishining turli odatda, 50 dan 
500 gs gacha chastotalariga mo'ljallangan bir necha turlarini chiqaryapti. 
Kontaktli selsinlarning eng katta kamchiligi kontakt, cho'tkalaridagi xato-
liklarga olib keluvchi va seisin ishining ishonchliligini kamaytiruvchi 
ishqalanishdan iborat.