Nashriyot-matbaaijodiy uyi

249 

---

TAYANCH SO'Z VA IBORALAR 
Signal o'zgartgichlar; masofaga uzatish tizimlari; kuch kompensatsiyali 
elektr o'zgartgichlar; kuch kompensatsiyali pnevmatik o'zgartgichlar; 
pnevmatik masofaga uzatish; me'yorlovchi o'zgartgich; elektr-pnevmatik 
o'zgartgich; pnevmo-elektr o'zgartgich. 
Nazorat savollari 
1. Signal o'zgartgichlarning texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish tizimida 
vazifasi nimadan iborat? 
2. Masofaga uzatish tizimlarining tuzilishini izohlab bering. 
3. Kuch kompensatsiyali, elektr o'zgartgichning ishlash prinsipini tushuntirib 
bering. 
4. Kuch kompensatsiyali pnevmatik o'zgartgichning sxemasini chizing va 
ishlash prinsipini tushuntirib bering. 
5. Elektr va pnevmatik masofaga uzatish tizimlarida qanday farq hamda 
o'xshashliklar mavjud? 
6. Me'yorlovchi o'zgartgichning texnologik jarayonlarni boshqarish tizimlarida roli 
nimadan iborat? 
7. Elektr-pnevmatik va pnevmoelektrik o'zgartgichlarda qanday farq hamda 
o'xshashlik mavjud? 
IX bob. TEXNOLOGIK O'LCHASH VOSITALARIDA 
MIKROPROTSESSORLARNING QO'LLANILISHI 
9.1-§. UMUMIY MA'LUMOTLAR 
Texnologik o'lchashlarni bajarishda bir qator hollarda o'lchanayotgan 
kattaliklarning qiymatlarini va o'lchash xatoliklarini aniqlash bilan bog'liq 
bo'lgan turli hisoblash ishlarini (operatsiyalarini) bajarish zarur bo'ladi. 
Bundan tashqari, texnologik parametrlarni avtomatik nazorat qilishni 
samarali tashkil etish uchun turU xil mantiqiy operatsiyalarni bajarish talab 
qilinadi. Bu masalalar mikroprotsessor qurilmalar yordamida hal qilinadi. 
O'lchov asboblarida, o'zgartgichlarda va texnologik o'lchashlar uchun 
foydalaniladigan tizimlarda mikro EHM va mikroprotsessorlar qo'llaniladi. 
Bu qurilmalarning texnik asosi bitta kristallda 10
3
—10
6
ta elementi bo'lgan 
katta va o'ta katta integral sxema (KIS va O'KIS) lar hisoblanadi. 
Keyingi paytlarda mikroelektronika va hisoblash texnikasining eng muhim 
yutug'i KIS asosidagi mikroprotsessorlarni yaratish hisoblanadi. 
Dastlabki mikroprotsessorli KIS 1971-yilda chet elda yaratildi va 
hisoblash texnikasi va raqamli avtomatika vositalarini ishlab chiqaruvchi — 
mutaxassislarni uning dasturiy boshqarishning imkoniyatlari bilan 
ta'minlanuvchi keng qo'llanish istiqbollari bilan o'ziga jalb qildi. Hozir 
mikroprotsessorlarning paydo bo'lishini elektronika va hisoblash texnikasi 
250 

---

sohasidagi ekspertlar inqilobiy hodisa sifatida baholab, uni XX asrning 50-
yillardagi birinchi yarimo'tkazgichli elementlar va qurilmalar bilan taq-
qoslashadi.