Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Potensiometrlar. Asboblarga o'lchash aniqligyi nuqtai nazaridan qo'yila-
digan talablar oshganligi sababli hozir haroratni termojuft bilan o'lchashda 
millivoltmetrlardan foydalanishdagi kamchiliklardan xoli bo'lgan kompen-
satsion yoki potensiometrik usul tobora keng qo'llanilmoqda. 
Potensiometrik o'lchash usuli millivoltmetr yordamida olib boriladigan 
o'lchashdan ancha afzaldir: potensiometrning ko'rsatishi tashqi zanjir 
qarshiliklarining o'zgarishiga, asbob haroratiga bog'liq emas. Potensiometrda 
termojuft erkin uchlari haroratining o'zgarishiga avtomatik ravishda tuzatish 
kiritiladi, shuning uchun o'lchash aniqligi yuqori bo'ladi. Potensiometrik 
o'lchash usuli o'lchanayotgan termojuft TEYK ini potensiallar ayirmasi 
bilan muvozanatlashtirishga asoslangan. Bu potensiallar ayirmasi kalibr-
48 

---

langan qarshilikda yordamchi tok manbayidan hosil bo'ladi. Potensiallar 
ayirmasi termojuft TEYK ning teskari ishorali qiymatiga teng. 
Harorat yoki TEYK ni o'lchash uchun qo'llaniladigan, qo'l bilan 
muvozanatlashtiriladigan potensiometrning prinsipial sxemasi 2.9-rasmda 
ko'rsatilgan. 
Tok yordamchi E manbadan zanjirga o'tadi. Bu zanjirning b va с 
nuqtalari o'rtasida R
r
o'zgaruvchan qarshilik — reoxord ulangan. Reoxord L 
uzunlikdagi kalibrlangan simdan iborat. b nuqta va oraliqdagi reoxordning 
sirpanuvchi kontaktli sirpang'ichi joylashgan har qanday d nuqta o'rtasidagi 
potensiallar ayirmasi R
bd
qarshilikka to'g'ri mutanosib bo'ladi. Ketma-ket 
ulangan termojuft bilan almashlab ulagich P orqali sezgir nol indikator NI 
ulanadi, termojuft zanjirida tok borligi shu indikator orqali aniqlanadi. Ter-
mojuftning toki R
bd
tarmoqda yordamchi manba toki bilan bir yo'nalishda 
yuradigan qilib ulanadi. TEYK ni o'lchash uchun reoxord sirpang'ichi nol 
indikator strelkasini nolni ko'rsatguncha suradi. 
Ayni paytda R
M
qarshilikdagi kuchlanishning kamayishi o'lchanayotgan 
TEYK ga teng bo'ladi. Quyidagi tenglama bu holatni xarakterlaydi: