Nashriyot-matbaaijodiy uyi

TermoEYK ning me'yorlovchi o'zgartkichi. Termoelektrik o'zgartkich-
lardan olingan axborotni EHM ga yoki avtomatik rostlash tizimiga kiritish 
uchun me'yorlovchi o'zgartkich keng qo'llanadi. U termoelektr o'zgart-
kichlarning signallarini 0-5 mA o'zgarmas tokdagi bir xillashtirilgan signalga 
almashtirish uchun mo'ljallangan. 
Me'yorlovchi o'zgartkichning ishlashi ish toki o'zgaruvchi kuchga ega 
bo'lgan potensiometrning sxemasidan foydalangan holda termo EYK ning 
kompensatsiyalovchi o'lchash usuliga asoslangan. 
O'zgartkichning sxemasi 2.12-rasmda keltirilgan. Bu yerda: I — o'lchash 
konturi; II — kompensatsiya konturi. / konturda tuzatuvchi ko'prik TK, 
chiqish toki I
chiq
bo'lgan kuchaytirgich K
x
va rezistor R
t
bor. 
I konturga F va D uzayturuvchi o'tkazgichlar yordamida termojuft AB 
ulangan. Tuzatuvchi (korrektorlovchi) ko'prik termojuftning bo'sh uchi 
haroratining o'zgarishiga avtomatik tuzatma kiritish uchun, shuningdek, 
52 

---

o'lchashning quyi chegarasi 0°C ga teng bo'lmagan o'zgartkichlarda bosh-
lang'ich termo EYK ni kompensatsiyalash uchun mo'ljallangan. Ko'prik 
manbayining ab diagonaliga o'zgarmas tokning barqarorlashtirilgan kuch-
lanishi ulangan. R
v
 R
2
va R
3
rezistorlar — manganindan, R
m
rezistor esa 
misdan yasalgan. K
x
kuchaytirgich ikkita kaskaddan iborat: ikki taktli ikki 
yarimdavrli sxema bo'yicha bajarilgan magnit MK va o'zgarmas tokning 
kuchayishi rejimida ishlovchi yarimo'tkazgichli kuchaytirgich K. Kuchay-
tirgich K
{
— nol — indikator vazifasini bajaradi. 
II kompensatsiya konturiga R
kk
rezistor va teskari bog'lanish (aloqa) 
kuchaytirgichi K
2
kiradi. Bu kuchaytirgich K
x
kuchaytirgichga o'xshaydi, 
lekin kuchaytirgichning chiqish toki bo'yicha chuqur manfiy bog'lanish 
bilan ulangan. K
2
kuchaytirgichning /
mb
, chiqish toki II konturning ishchi 
toki hisoblanadi va bu tok R
kk
qarshilik bo'ylab o'tganda unda II kontur 
tomonidan U
kk
 = I
mb
 • R
kk
kompensatsiyalovchi kuchlanish vujudga keltiriladi. 
I kontur tomonidan R
ab
rezistorga tuzatuvchi ko'prik TK ning cd o'lchov 
diagonalida vujudga keluvchi U
cd
(1 kuchlanish bilan qo'shilgan EAB(t,tJ) 
termoelektr o'zgartkich signali keltiriladi. Bu kuchlanish, yuqorida aytilgani-
dek, termoo'zgartkichning bo'sh uchlaridagi haroratning tuzatmasiga teng, 
ya'ni U
cd
 = E
AS
(ty
0
). 
Shunday qilib, bu E
m
(t,t()= 
Е
къ(<>
г
о>
+и
сл ё
а t e n
g У
а к к а s i
g
n a l
^kk 
kuchlanish bilan taqqoslanadi. AU=E
AB
(t, t
0
) — U
kk
ga teng nobalanslik AT, 
kuchaytirgichga beriladi, u yerda o'zgarmas tokning AU signali awal magnit 
kuchaytirgich MK da o'zgaruvchi tok signaliga aylantiriladi, so'ngra 
53 

---

kuchaytiriladi va yana o'zgarmas tok signaliga aylantiriladi, u o'zgarmas 
tokning yarimo'tkazgichli kuchaytirgichi YK da qo'shimcha ravishda ku-
chaytiriladi. K
x
kuchaytirgichning chiqish signali 7
chiq
tokini vujudga kelti-
radi, u У?
ты
tashqi zanjirga keladi va keyin kuchaytirgich orqali teskari aloqa 
kuchaytirgichi K
2
ga keladi. K
2
kuchaytirgichning 7
t6
chiqish toki o'zgaradi 
va rezistorda £/
kk
, kuchlanish pasayishini (tushishini) Д U nobalans 
kompensatsiyalashning statik xatosi deb ataluvchi biror kichik 8U kattalik-
kacha o'zgartiradi. 
Kompensatsiyalashning statik xatosining mavjud bo'lishi I o'lchash 
konturida kompensatsiyalanmagan tok o'tishiga olib keladi. Bunda o'lcha-
nuvchi termo EYK qancha katta bo'lsa, bu tok shuncha katta bo'ladi. 
Statik avtokompensatsion sxema bo'yicha bajarilgan qurilmalarda bunday 
xatolikni yo'qotib bo'lmaydi, chunki o'zgartgichning