Nashriyot-matbaaijodiy uyi

103 

---

4.5- §. ELEKTROMAGNIT SARFO'LCHAGICHLAR 
Elektromagnit (induksion) sarfo'lchagjchlarning ishlash prinsipi tashqi 
magnit maydoni ta'sirida elektr tokini o'tkazuvchi suyuqlik oqimida hosil bo'lgan 
EYK ni o'lchashga asoslangan. Induksion sarfo'lchagichning sxemasi 4.7-rasmda 
ko'rsatilgan. 
Magnitning N va S qutblari orasida magnit 
maydoni kuch chiziqlari yo'nalishiga perpendikular 
ravishda suyuqlik quvuri 1 o'tadi. Quvurning magnit 
maydonidan o'tadigan qismi nomagnit material 
(ftoroplast, ebonit va boshqalar) dan tayyorlanadi. 
Quvur devorlarida bir-biriga diametral qarama-qarshi 
yo'nalgan o'lchash elektrodlari 2 o'rnatilgan. Magnit 
maydoni ta'sirida suyuqlikdagi ionlar harakatga 
keladi va o'z zaryadlarini o'lchash elektrodlariga 
berib, ularda EYK hosil qiladi. Oqim tezligiga 
mutanosib, EYK ning qiymati, magnit maydoni 
o'zgarmas bo'lganda, elektromagnit induksiyasining asosiy tenglamasi orqali 
aniqlanadi: 
(4.16) 
bu yerda: В — magnit qutblari oralig'ida hosil bo'lgan elektr magnit induksiyasi, Tl; 
D — quvurning ichki diametri (elektrodlar orasidagi masofa), m; v
o
,
n
— oqimning 
o'rtacha tezligi, m/s. 
Tezlikni Q hajmiy sarf orqali ifodalasak, 
(4.17) 
Bu ifodadan o'zgarmas magnit maydonida EYK ning qiymati sarfga to'g'ri 
mutanosib ekanligi kelib chiqadi. Induksion sarfo'lchagichlar elektr o'tkazish 
qobiliyati 10~
3
... 10
_5
sm/m dan kam bo'lmagan suyuqliklarda ishlatiladi. 
O'zgarmas magnit maydonga ega bo'lgan induksion sarf o'lchagichlarning 
asosiy kamchiligi — magnit elektrodlarida qutblanish va galvanik EYK ning 
paydo bo'lishidadir. Bu kamchiliklar harakatdagi suyuqlikda magnit maydon 
tomonidan induksiyalangan EYK ni to'g'ri o'lchashga yo'l qo'ymaydi yoki 
qiyinlashtiradi. Shuning uchun, o'zgarmas magnit maydoniga ega bo'lgan 
sarfo'lchagichlar suyuq metallar, suyuqlikning pulslanuvchi oqimi sarfini 
o'lchashda va qutblanish o'z ta'sirini ko'rsatishga ulgurmaydigan qisqa vaqtli 
o'lchashlarda ishlatiladi. Hozir induksion sarfo'lchagichlarning ko'pchiligida 
o'zgaruvchan magnit maydonidan foydalaniladi. Agar magnit maydon x vaqtda 
/chastota bilan o'zgarsa, EYK quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 
(4.18) 
104 

---

bu yerda: 
я
в 
max -
s i n
2л f
x
 ~ induksiyaning ampli-
tuda qiymati. 
O'zgaruvchan magnit maydonida elektro-
kimyoviy jarayonlar o'zgarmas maydonga qara-
ganda kamroq ta'sir ko'rsatadi. O'zgaruvchan 
magnit maydonli induksion sarfo'lchagichning 
prinsipial sxemasi 4.8-rasmda ko'rsatilgan. 
Chizmada quyidagi belgilar qabul qilingan: 
SBEO' — o'zgaruvchan magnit maydonli sarf-
o'lchagichning birlamchi elektromagnit o'zga-
rtkichi; magnit maydon elektromagnit 4 yor-
damida hosil bo'ladi: O'K — oraliqdagi o'lchash 
kuchaytirgichi 0...5 mA o'zgarmas tok chiqish signaliga ega bo'lgan o'zgart-
gich; O'A — o'lchash asbobi, integrator va hokazo; R — qarshilik.