National researches of uzbekistan: conferences

Август 2022 10-қисм
Тошкент
‘‘ЎЗБЕКИСТОНДА ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТЛАР: ДАВРИЙ АНЖУМАНЛАР:’’
Izoh: Ma‘lum bir vaziyat orqali o‘quvchining qiymatlarni solishtira olish va olingan javoblarni 
tekshira olish qobiliyati aniqlanadi.
Adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xalq ta’limini boshqarish tizimini takomillashtirish 
bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-538-son Farmoni. 2018-yil 5-sentabr. 
2. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi.“Xalq ta`limi tizimida ta`lim sifatini baholash 
sohasidagi tadqiqotlarni tashkil etish chora- tadbirlari to`g`risida”qaror. 2018-yil, 8-dekabr. 
3. A.A.Ismailov va boshqalar. Xalqaro tadqiqotlarda o`quvchilarning matematik savodxonligini 
baholash (metodik qo`llanma). Toshkent, 2019- yil. 

---

53
Август 2022 10-қисм
Тошкент
‘‘ЎЗБЕКИСТОНДА ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТЛАР: ДАВРИЙ АНЖУМАНЛАР:’’
TA’LIM JARAYONI YAXLIT TIZIM SIFATIDA
Atajanova Muqaddas Yoʻldosh qizi
Xorazm viloyati Urganch shahar 
7-sonli maktabning Geografiya fani oʻqituvchisi
Allaberganova Shohista Rashid qizi
Xorazm viloyati Urganch shahar 
7-sonli maktabning Fizika fani oʻqituvchisi
Annotatsiya: Maqolada ta’lim jarayonining maqsadi, pedagogik tizim va uning vazifalari, 
tizimni takomillashtirishning asosiy yo’llari haqida so’z yuritilgan.
Kalit so’zlar: tizim, ta’lim, faoliyat, pedagogik tizim, malaka, intensiv. ekstensiv.
Bozor munosabatlariga asoslangan ijtimoiy rivojlanish qonuniyatlaridan biri-ijtimoiy 
raqobatning paydo bo’lishidir. Ijtimoiy raqobat mavjud bolgan sharoitda mo’tadil faoliyat yuritish, 
raqobatga nisbatan ishchanlik immunitetini hosil qilish manfaatlar to’qnashuvida “omon” qolish, 
yuqori mavqe’ga ega bo’lish uchun imkoniyat yaratadi. Shu bois fuqarolarda ta’lim olish, nazariy 
va amaliy bilimlarni o’zlashtirishga nisbatan ongli yondashuv hissi qaror topmoqda. Bu esa ularda 
ta’lim olishga bo’lgan rag’batni hosil qilmoqda. Endilikda ta’lim olish, muayyan kasb-hunar yoki 
mutaxassislik ma’lumotlarini egallash, bu borada ma’lum ko’nikma va malakalarni shakllantirish 
hayotiy ehtiyojga aylanmoqda. Ta’lim olishga bo’lgan rag’bat va uning mazmuni ta’lim jarayoni 
muvaffaqiyatining garovi, kafolati bo’la oladi.
Ta’lim olishga bo'lgan rag'bat o'quvchi hamda o'qituvchi ishtirokidagi o'quv-bilish faoliyati 
asosining shakllanishida ham muhim ahamiyat kasb etadi. Yaqin o’tmishda o’quvchining ta’lim 
jarayonidagi ishtiroki nazariy bilimlarni qabul qilib oluvchi va o’zlashtirilgan nazariy bilimlar, 
amaliy ko’nikmalarni namoyish etuvchi sub’ekt sifatidagi roli bilan kifoyalangan bo’lsa, ta’lim 
texnologiyasi talablariga ko’ra o’quv ta’lim jarayonining yetakchi sub’ekti, asosiy ijrochisi sifatida 
ko’rinadi. Endilikda o’quvchi o’qituvchi tomonidan uzatilayotgan axborot (bilim)larni qabul 
qilmaydi. Balki ta’lim beruvchining yo’llanmasi, ko’rsatmasiga muvofiq tavsiya etilgan o’quv 
manbalari bilan mustaqil ravishda tanishish orqali nazariy bilimlarni o’zlashtiradi, o’qituvchining 
nazorati ostida amaliy ko’nikma va malakalarni hosil qiladi. O’quvchi mustaqil faoliyat yuritish, 
nazariy bilimlarni o’zlashtirish asosida o’zida fikrni ilgari surish, dalillar keltirish, o’z fikrini 
himoya qilish layoqatini tarbiyalay olishi, o’z-o’zini tanqid qilish, o’z-o’zini baholash sifatlarini 
qaror toptira olishi talab etiladi. Davr talabi o’quvchini ta’lim jarayonining sust tinglovchisi 
bo’lishdan faol ishtirokchisiga aylantirishni taqozo etmoqda.
O’quvchi faoliyati mazmunining to’laqonli yoritilishida ta’lim shakli, metod va vositalarininng 
ahamiyati katta. Zero, ular o’quvchining imkoniyatlarini yuzaga chiqarish, bilim, ko’nikma va 
malakalarini aslidek, mavjud darajada yoritish uchun qulay shart-sharoit yaratib beradi. 
Ta’lim jarayonining maqsadi DTS, o’quv rejasi dasturi, shuningdek, darslik, qo’llanmalarda 
belgilab berilgan muayyan mavzu hamda fan (yoki kurs)ning o’ziga xos jihatlari, mavjud 
pedagogik shart-sharoitlar, o’quvchilarning yosh, psixologik xususiyatlari, ularning hayotiy 
ehtiyoji va qiziqishlari, ta’lim beruvchining bilim va malaka darajasi, dunyoqarashi, ijodkorligi 
vaziyatni baholay hamda unga muvofiq tezkor harakat qila olish layoqati va hokazo omillarni 
inobatga olish asosida belgilanadi.
O’quv jarayonining maqsadi tashxisli ravishda aniq va ravshan belgilanmog’i lozim. Ta’lim 
maqsadining bunday belgilanishi ma’lum qilingan vaqtda didaktik jarayonni tashkil qilish va 
amalga oshirilish darajasi yuzasidan xulosa chiqarish imkoniyatini yaratadi.
Ta’lim shakli o’qituvchi va o’quvchining belgilangan tartibda, muayyan maqsadga muvofiq 
ma’lum rejimda tashkil etiladigan faoliyatlarning ma’lum ifodasidir.
Pedagogik jarayon bilamizki, pedagogik tizim asosida o’tib boradi. Pedagogik tizim - bu tashkil 
etuvchilarning birlashtirilgan majmui bo’lib, ular o’zgarishlarda ham barqarorligicha qolaveradi. 
Agarda o’zgarishlar (yangilik kiritish) qandaydir mumkin bo’lgan chegaradan oshib ketsa, tizim 
buziladi, uning o’rniga yangi boshqa xususiyatli tizim yuzaga keladi. 
Bu tizimning tarkibiy qismlaridan har biri har qanday darajada elementlarga detallashtirib yoyib 
ko’rsatilishi mumkin.
Qurilgan tizimning tarkibiy tuzilishi emas deb hisoblashga asoslarimiz bor. Ko’rsatib 

---

54