National University of Uzbekistan Volume 3

National University of Uzbekistan 
Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022
Google Scholar indexed 
Current Issues of Social Sciences and Humanities
 
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-562-567 
Ijtimoiy-gumanitar fanlarning dolzarb masalalari 
 
 
 
 
 
 
564
 
April, 2022 
https://nuu.uz/ International Scientific Conference 
Husayn Boyqaro tomonidan chiqarilgan ayrim qarorlarni ham raiyat va adolat 
foydasida hal qilishga erishgan hollari haqida ko`plab tarixiy misollar keltirilgan, 
masalan Navoiy bir gal Husayn Boyqaroning davlat xazinasidan harajatlar ko`payib 
ketgan paytda, soliqlar xalqdan yig`ilsa, ahli muslimga jabr bo`lur, deya o`z 
xisobidan 25000 dinorni to`lab yuborgan. Bu Hirot aholisidan yig`ilgan soliqning 
teng yarmi miqdoricha bo`lib, qolgan yarmi shaharning badavlat odamlaridan 
yig`ilgan[4].
Aksincha hokimiyat, boshqaruvni egallab turgan shaxsda axloqiy illatlar 
jumladan, nomardlik, ayyorlik va xudbinlik kabilar mavjud bo`lsa u tomonidan olib 
boriladigan siyosat ham shunday hiylalar, fitnalarga asoslangan bo`ladi. Bir 
tomondan bunday boshqaruv tarixan qisqa vaqt Ichida tanazzulga uchraydi, ikkinchi 
tomondan bu davrda oddiy xalq – insonlar ko`plab qiyinchiliklarni boshdan 
kechiradilar. Bunga Sulton Muhammad Xorzamshoh siyosati, davlatining tanazzuli 
va mo`g`ullarning osonlik bilan ulkan saltanatni egallab olishlarini misol 
keltirishimiz mumkin. Xorazmshohlar saltanatining sharmandali tanazzuli va unga 
olib borgan omillar haqida ko`plab tarixiy manbalarda yozib qoldirilgan[5]. Ammo 
bunday muhim tarixiy vaziyatda hukmdorning shaxsiy axloqiy xususiyatlari muhim, 
aytish mumkinki hal qiluvchi vazifani bajargan. Chunki, sulton butun mamlakat 
taqdiri o`z qo`lida ekanligini, harbiy va siyosiy imkoniyatlarining dushmannikidan 
yuqori ekanligi va qo`l ostidagi xalqning unga bo`lgan ishinchi mas`uliyatini xisobga 
olib harakat qilganida balki, tarixiy mag`lubiyat va sharmandali taqdir egasi sifatida 
nom qoldirmasdi. Bu fikrning isboti uchun yana tarixga murojaat qilamiz. O`z 
davrida kuchli qo`shiga va ko`plab harbiy g`alabalarga erishgan forslar hukmdori Kir 
IIning massagetlar qabilasi sardori To`maris va uning kam sonli jangchilari 
tomonidan mag`lub etilishi bunga misoldir[6]. Harbiy tayyorgarlikka ega bo`lgan va 
ulkan zafarlarga erishgan qo`shin oldida g`oliblik imkoniyati juda kam bo`lishiga 
qaramasdan hal qiluvchi pallada mas`uliyatni o`z zimmasiga olib, xalqini g`alabaga 
ruhlatira olgan va pirovard natijada o`z erkini saqlab qolib, tarixda muzaffar nom 
qoldirgan To`maris va Muhammad Xorazmshohning imkoniyti, salohiyatini hamda 
axloqiy jihatlarini aslo solishtirb bo`lmaydi.
Siyosat va axloqning et va tirnoq kabi ikki xilda namoyon bo`lib bir butunlik 
kasb etishini shu kabi tarixiy misollar isbotlaydi. Chunki siyosiy imkoniyatlarga ega 
bo`lgan shaxslarnig axloqiy yoki g`ayriaxloqiy hatti-harakatlaridan faqat o`zi zarar 
ko`rib qolmasdan balki butun jamiyat, ko`plab insonlar jabr 
ko`rishlari, qolaversa kelajak avlod ham isnod yukini ko`tarishga 
majbur bo`lishi mumkin. Ko`plab xalqlar boshiga kulfat solgan 

---