Научный вестник scientific journal 2017-yil, 2-son (102/1) gumanitar fanlar seriyasi tarix, Falsafa, Sotsiologiya, Iqtisodiyot

Tayanch s
oʻz: sufiy, gʻoya, ta’limot, rivoyat, riyokor.  
 
Исследование произведения «Канзул-Маориф» и философические взгляды Санаи 
Аннотация. В статье впервые дается краткое научное описание произведения «Канзул-
маориф»,  хранящийся  в  фонде  Центра  восточных  рукописей  ТашГИВ.  Также  в  своих 
поэтических  произведениях    автор  описывает  философские  взгляды  человека  с  помощью 
художественных персонажей. 
Аннотация.софист, идея, учение, легенда, лицемер. 
 
Research work "Kanzul-maorif" and philosophical view of Sanaa 
Annotation.This article provides a brief description of the scientific work "Kanzul-Maorif"  
which is stored in the fund of the Centre of Oriental Manuscripts of the Tashkent State Oriental 
languages  University. Also in his poetic works, the author describes the philosophical aspects of 
human beings through artistic characters. 
Keywords: sufi, idea, teaching, legend,  a hypocrite. 
 
XIX asr Xorazm tasavvuf adabiyotida qalam tebratgan faylasuf olim, shoir va yozuvchi b
oʻlgan 
Bobojon  Sanoiy bir qator original va tarjima asarlarni yaratdi. Uning original asarlaridan b
oʻlmish 
“Kanz-ul-maorif” (“Ma’rifatlar  xazinasi”), yozilgan sanasi k
oʻrsatilmagan, uni qayta koʻchirishda 
(Sanoiy bu asarni 1861 yilda k
oʻchirib yozgan) qoʻyilgan  sana e’tiborga olinsa, bu asar XIX asr 90-
yillarning oxiri – 60-yillarning boshida yaratilganligi ma’lum b
oʻladi [1]. 
Bobojon Sanoiyning asarlari uning tarjimalari bilan birga ToshDSHI  Sharq  q
oʻlyozmalari 
markazi fondida saqlanib kelmoqda [2]. 
891/III-inventar raqami ostida saqlanib kelayotgan “Kanz ul-maorif”(“Ma’rifatlar 
xazinasi”)asari muallif bergan mundarijaga k
oʻra oʻn bir bobdan iborat boʻlishi kerak edi. Asar esa 
oltinchi bob bayoni bilan tugaydi [1]. 
Bu boblarda ramzlar, ishoratlar va hikoyatlar ma’nolari, inson vujudi tilsimi, uning yaratilishdan 
maqsadi, yaratilganda olgan omonatlari, jismi tani, bosh a’zosi, yaratilgandan keyingi vazifalari, inson 
a’zolarining hikmatlari va ruhi sultoniyya kabi masalalar yaratilgan. 
Muallifning asarni yozish maqsadini quyidagi jumlalardan anglab olishimiz mumkin: “Bu 
kitobni 
oʻqimoq birla oʻz nafsingdin boxabar boʻlsang va oʻz zotingning sharif va kasif (tubanligini 
tafakkur va taaqqul qilsang, anglagilkim saodat abvobi (eshiklari) to nafs ma’rifati va vujud kayfiyati 
q
oʻligʻa kirmaguncha hosil boʻlmas”.  
“Kanz-ul-maorif”  –  ilmiy-falsafiy asar b
oʻlib,  unda muallif oʻzini qiziqtirgan inson 
muammosini tadqiq qilishga intiladi, shaxs va uning fe’l-atvori, yaxshi ishlari va axloqiy nuqsonlari 
haqida fikr yuritadi, inson ruhiyati tabiatini tadqiq etadi, unga chuqur kirib borish istagi bilan yonadi. 
Yozuvchi 
oʻz oldiga inson mohiyati, shaklu shamoyili, muddaolarini, uning boshqa jonli 
mavjudotlardan farqini, hayotdagi 
oʻrnini aniqlash vazifasini qoʻyadi. Sanoiy oʻzining har bir asarida 
k
oʻndalang boʻlib turgan masalalarga javob berishga intildi. 
78 

ILMIY AXBOROTNOMA 
   
FALSAFA 
      
 
      2017-yil, 2-son 
“Kanz-ul-maorif” asarida inson tabiatini idrok etishning  s
oʻfiylik jihati ustunlik qiladi. Muallif 
darveshlik darajalarining qonuniyatlarini –  xudoga yaqinlashish, ruhni chiniqtirish, ma’rifat va 
haqiqatni anglash jarayonlarini tasvirlaydi. Sanoiy insonni tabiat hodisasi sifatida tadqiq qilar ekan, 
tabiiy-falsafiy qarashlarga amal qiladi, insonning tabiatdagi 
oʻrni va uning fe’l-atvorlari haqida fikr 
yuritganida s
oʻfiylik ta’limotiga tayanadi. Sanoiyning “She’riy  doston”larida insonning falsafiy 
jihatlari bayon etilgan b
oʻlsa, bu oʻrinda mazkur muammo badiiy obrazlar vositasida talqin etiladi. 
Shu munosabat bilan u insonning paydo b
oʻlishi toʻgʻrisidagi afsonani bayon etadi, insonning tabiatga, 
yerga munosabati t
oʻgʻrisida, uning hayotdagi oʻrni va burchi haqida hikoya qiladi. 
Alloh  taolo insonni yaratishga qaror qilganida k
oʻpgina sayyoralar uni qabul qilishni 
xohlaydilar, ammo xudo yerni tanlaydi. Yer esa bunga e’tiroz bildirib, odamlar k
oʻpaygach, oʻzaro 
raqobat, bahs boshlaydilar, bir-birlarini 
oʻldirib, qon toʻkishga, gullab-yashnab turgan vodiylarni 
vayron qilishga kirishadilar, deydi: 
15
a
 
.ﻢﯿﻠﻋ و ﺎﻧاد ﮫﺴﻤﯿﻛ قﻮﯾ ﻰﺒﯿﻛ ﻦﺳ ،ﻢﯾﺮﻛ ﺎﯾ ىﺪﯾآ ُىﺪﺘﯾا ﮫﻛ نﻮﭼ
 
.نﺎﯿﺑ حﺮﺷ ﺎﮕﻧآ رﻮﺘﺳﺎﻣﺮﯾا ﺖﺟﺎﺣ ،نﺎﯿﻋ ﮫﻐﮕﻨﯿﻤﯾﺪﻗ ﻢﻠﻋ ﺶﯾا ﮫﭼرﺎﺑ
 
.زﺎﯿﻧ ﻰﺑ ﻢﯾﺮﻛ ىا ﻰﻧآ ﮓﻧﻮﮕﻠﯿﺑ ،زار هﺪﯿﺷﻮﭘ ىرﺎﺑ هﺪﮕﻨﯿﻟآ ﻦﺷور
 
ﺳ ىﺪﯾد ﻢﯿﻜﯿﻧ ﺮﯾ
.روﺮﯾا مﻮﮭﻔﻣ ﺎﻧ ﮫﻛ رﻮﺘﻗﻮﯾ ءه ّرذ ،روﺮﯾا مﻮﻠﻌﻣ ﺎﮕﻨ
 
.ﻰﻧآ راﺮﻜﺗ مﺎﺳﻼﯾا رودرﺎﺑ ﻰھﺮﻛ ،ﻰﻧآ رﺎﮭظا ﺎﻣﻼﯾا سﺎﻣﺮﯾا ﺖﺟﺎﺣ
 
!ىاﺪﺧ ىا مﻮﻠﻌﻣ ﺎﮕﮕﻨﯿﻤﻠﻋ لوا رودرﻮﺑ ،ىﺎﭘ ﻰﺳﻮﻐﯾﻮﻗ ﺮﮔا رﻮﻣ هﺪﻧﻮﻛ هﺮﯿﺗ
 
Chunki arz etdi-yu aytdi, ey karim, 
San kibi y
oʻq kimsa donou alim. 
Borcha ish ilmi qadiming
gʻa ayon, 
Hojat ermastur onga sharhu bayon. 
Ravshan ollingda bori p
oʻshida roz, 
Bilgung oni, ey karimi beniyoz! 
Yer nekim dedi sanga ma’lum erur, 
Zarrai y
oʻqtur ki nomafhum erur. 
Hojat ermas aylamak izhor oni, 
Kurhi bordur aylasam takror oni. 
Tiyra tunda mur agar q
oʻygʻusi poy, 
Bordur ul ilmingga ma’lum, ey Xudoy! 
[KM.1,15a] 
Ammo Xudo yerning fikriga q
oʻshilmadi, inson faqat yaxshi ishlar bilan shugʻullanib, senga 
shuhrat keltiradi, dedi Yerga. 
 
11
b
 
 ىﺎﻔُﺳ ىﻮﻠُﻋ ،تﺎﻨﯾﺎﻛ ﻮﺑ نﻮﭼوا كﺎﻤﺘﯾا ﻖﻠﺧ ﻰﻧآ
.تﺎﻨﻜﻤﻣ ﻊﯿﻤﺟ
 
.سﻮھ ﺎﮔﺰﯿﺑ ﻰﻣدآ ﻖﻠﺧ ىدﺮﯾا ،ﺲﺑ ىدﺮﯾا لوا داﺮﻣ ﻦﯾﺪﻗﺎﻤﻠﯿﻗ ﻖﻠﺧ
 
.ﻚﻠﻣ ّﻦﺟ ءﮫﻠﻤﺟ رﻻرورودرﺎﺑ ،ﻚﻤﺳ ﺎﺗ ﻦﯾد ﻰﻠﻋ شﺮﻋ ﻢﯿﻜﯿﻧ ﺮﯿھ
 
.ﻰﻤﻟﺎﻋ ﻞھا ﻊﺑﺎﺗ ﮫﻔﯿﻠﺧ لوا ،ﻰﻣدآ ﻰﻠﯿﻔط ﻦﻣ ﺶﯿﻤﻠﯿﻗ ﻖﻠﺧ
 
.ﺎﻨﯾ ﮫﻏﺰﯿﻣارا سﺎﻤﻟآ ﺎﻐﯿﺳ ﻢﯿﻛ ،ﺎﮕﻨﻣ مﺮﺤﻣ لوا ىﺎﻐﻟﻮﺑ ﻎﯿﻟ ﺖﻔﺻ ﻮﺑ
 
ىﺎﻐﻟوا رادزار
 
.مﺎﯿﭘ مﻮﮔﺮﯿﺑ ﮫﻠﯾا ﻞﯾﺮﺒﺟ ﺎﮕﻧا ﻢﯿﻛ ،ﻢﺷ ُﺢﺒﺻ ﺮھ ﺎﮕﻨﻣ
 
.ﻦﯿﺣ ﻮﺒﺷوا ﻰﻧآ ﻖﻠﺧ مﻮﮕﺘﯾا ﻦﯾﺪﻨﺳ ،ﻦﯿﻣز ىا ﻰﻨﯿﻣدآ غاﺪﻧآ ىﺪﻤﯾا
 
Oni xalq etmak uchun bu koinot, 
Ulvi-yu sufli jami’i mumkinot. 
Xalq qilmoqdin murod ul erdi bas, 
Erdi xalqi Odamiy bizga havas. 
Har nekim arshi ulodin to samak, 
Bor dururlar jumlai jinnu malak. 
Xalq qilmishman tufayli Odamiy, 
Ul xalifa, tobe’ ahli olami. 
Bu sifatli
gʻ boʻlgʻoy ul mahram mango, 
Kim si
gʻa olmas aromizgʻa yano. 
Rozdor 
oʻlgʻoy manga har subhu shom, 
79 

ILMIY AXBOROTNOMA 
   
FALSAFA 
      
 
      2017-yil, 2-son 
Kim anga Jibril bila bergum payom. 
Emdi ando
gʻ Odamiyni, ey zamin, 
Sandin etgum hal ani ushbu hiyn. 
[KM.1.11b] 
Ruhoniylar Allohning qudratini namoyish qilish  uchun shu rivoyatni qurol qilib oldilar, Sanoiy 
esa insonning tabiatini tushunish, inson tabiatidagi ezgulik va yovuzlik manbalarini k
oʻrsatish uchun 
bu rivoyatdan foydalangan edi. Muallif afsonani rivojlantirib, inson zoti k
oʻpaygach, nopok kishilar 
vujudga kelib, nomunosib ishlar bilan shu
gʻullandilar, haqiqatan ham qon toʻkib,  yerni bulgʻadilar, 
shafqatsizlik qildilar. Demak, Yer haq b
oʻlib chiqdi. Agar mantiqan fikr yuritilsa, Sanoiy buning 
uchun Allohni ayblamasa ham, har holda rivoyatning bayoniga k
oʻra badiiy va haqiqiy voqelik 
oʻrtasidagi ziddiyatni payqab olish mumkin. 
SHu tariqa xorazmlik muallifning mulohazalarida Ibn Sino bilan Forobiy falsafiy asarlarining 
ta’siri sezilib turibdi. U afsonaning mazmunini yakunlab, 
oʻz nuqtaiy  nazaridan barcha illatlar va 
yanglishishlar inson tabiatining 
oʻzidan kelib chiqadi, deb ta’kidladi. Muallifning bu xulosasi 
mutaassib ruhoniylarning fikriga zid edi. Sanoiy Forobiy va Ibn Sinoga ergashib, barcha illatlarning 
ildizini ochishga intildi, komillikka pastkash nafsni jilovlash va ruhni tozalash orqali erishish 
mumkinligini uqtirdi. Uning fikricha, shuhrat qozonish, yaxshi nom qoldirish va ruhiy yetuklikka 
yetishish uchun ezgu ishlarni amalga oshirish, halollik bilan  kun k
oʻrish, boshqalarga ziyon-zahmat 
yetkazmaslik kerak. K
oʻrinib turibdiki, Sanoiyning ma’naviy komil inson toʻgʻrisidagi tasavvuri 
qandaydir  model yoki sxema emas, mavhum falsafiy tushuncha emas, u aniq-ravshan, tushunsa 
b
oʻladigan amaliy ahamiyatga ega boʻlgan ta’limot boʻlib, shaxsni takomillashtirish yoʻli bilan 
jamiyatni yangilashni nazarda tutadi. Darhaqiqat, ushbu asar hayot taqozosi bilan dunyoga 
kelganligini muallifning 
oʻzi ta’kidlab oʻtadi. 
“Kanz-ul-maorif”ning muqaddimasida jamiyat qattiq tanqid ostiga olinadi. Yovuz  niyatli 
kishilar shu qadar k
oʻpayib ketganki, deb yozadi u goʻyo qiyomat qoyim yaqinlashib qolganday: 
odamlar insoniylik qiyofasini y
oʻqotib, bir-birlariga koʻmaklashishni xayollariga ham keltirmaydilar. 
Ular vahshiy hayvonlarga 
oʻxshab,  oʻljaga yopishadilar, bir-birlarini  gʻajiydilar, inson zotiga dogʻ 
tushiradilar. Ularning faqat qiyofasi odamga o
ʻxshaydi. (“U inson emas,  niqobdir”)  [1,14b-15a]. 
Buning sababi bitta: jamiyatga razolat va kasofat asos b
oʻlgan (“Adolat yoʻli unutilgan, zoʻravonlik 
usullari t
oʻlib-toshgan”). Shu sababli, bordi-yu, hayot chamanida chechak bosh koʻtarsa, shu ondayoq 
vabo tegib, s
oʻladi, deydi gʻazab bilan u. 
Sanoiy 
oʻzi yashab turgan jamiyatning illatlari odamlarning umriga zomin boʻlayotganidan juda 
tashvishga tushadi: “kattadan kichikkacha 
oʻz domiga olgan” illat koʻzlarni koʻr, quloqlarni kar qiladi, 
odamlarning his-tuy
gʻularini soʻldiradi: “Odamlarning qalbi soʻngan, shu boisdan inson ruhi ularning 
nopok tanasini tark etadi” [1,15 a]. Bu kimsalar  riyokorlik bilan 
oʻzlarini beozor qilib koʻrsatadilar: 
shafqatsiz qalblarini yashirib, bazmu jamshidlarda tabassum bilan sharob tutadilar, deb yozadi u afsus 
nadomat bilan.  
Shoir  riyokorlik niqobidagi shafqatsizlik psixologiyasini ochib berishga intilayotganini k
oʻrib 
turibmiz. Uning hajviy ruhdagi tanqidi 
oʻz zamonidagi jamiyatga chiqarilgan hukmdek yangraydi. 
Ayni vaqtda Sanoiy fosh qilish bilan birga, ezgulikni qaror toptirishga intiladi, qalbida alam 
bilan q
oʻliga qalam oladi. Jamiyatning barcha illatlari uning fikricha ma’naviy qashshoqlikdan kelib 
chiqadi, ularga vijdonlilik, insoniylik udumlarini, ruh g
oʻzalligi va oliyjanobligi mohiyatini 
tushuntirmoq kerak. Shu tariqa ezgulik va ma’rifat uru
gʻlarini sochish mumkin. 
Bobojon Sanoiyning maslagi ana shunday. U 
oʻzining butun ilmiy va adabiy faoliyatini shu 
oliyjanob maqsadga ba
gʻishladi, u naqadar soddadil boʻlmasin,  odamlarni haq yoʻliga qaytarish 
mumkinligiga, jamiyatni yaxshi namunalar, insoniylik 
gʻoyalari yordamida qabohatdan tozalash 
mumkinligiga qalban ishonar edi. Bu 
oʻrinda u soʻfiylik ta’limotiga, ma’naviy goʻzal komil inson 
gʻoyalariga tayanar edi. Bu ta’limot feodal muhitda yashab turgan, uning asoslari chirib borishini 
k
oʻrib turgan va mushkul ahvoldan qutulish yoʻllarini izlaydigan ijodkor shaxs uchun birdan-bir 
t
oʻgʻri yoʻldek tuyular edi.  
S
oʻfiylik Sanoiyga insonparvarlik gʻoyalarini, xalq savodini chiqarish talabini targʻib qilish 
imkonini ochar edi. 
Oʻsha zamon sharoitida uning fikr-mulohazalari gʻoyat ilgʻor ahamiyatga molik 
edi. Befarqlikni u jaholat manbai deb bilar, odamlarni harakatchanlikka, 
oʻzi va hayot haqida, tevarak-
80 

ILMIY AXBOROTNOMA 
   
FALSAFA 
      
 
      2017-yil, 2-son 
atrof haqida 
oʻylashga chaqirar edi. Shuning oʻzi ham ijobiy hodisa edi, chunki tarix nuqtaiy nazaridan 
qaraganda insonparvarlikka qovushadigan va unga xizmat qiladigan harakatlar il
gʻor hodisadir[4,. 
Xulosa qilib shuni aytish joizki, “Kanzul-maorif” Bobojon Sanoiyning original asari b
oʻlib, 
manbashunoslik va matnshunoslik nuqtaiy  nazaridan 
oʻrganilgan emas. Bu asar oʻzbek mumtoz 
adabiyotining,  millatning tafakkuri va axloqiy rivojiga xizmat qilishi, insonlarda oliyjanob 
hissiyotlarni tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etishi shubhasizdir. 
Sanoiy 
oʻzining butun ilmiy va adabiy faoliyatini shu oliyjanob maqsadga bagʻishladi, u 
naqadar soddadil b
oʻlmasin, odamlarni haq yoʻliga qaytarish mumkinligiga, jamiyatni yaxshi 
namunalar, insoniylik 
gʻoyalari yordamida qabohatdan tozalash mumkinligiga qalban ishonar edi. Bu 
oʻrinda u soʻfiylik ta’limotiga, ma’naviy goʻzal komil inson gʻoyalariga tayangan edi. 
 
Adabiyotlar 
1.
 
ToshDShI Sharq q
oʻlyozmalari markazi, R№ 891-III. 
2.
 
ToshDShI Sharq q
oʻlyozmalari markazi, Mehr va Moh.R№ 874/II; 1276; 3340/III, Haft kishvar 
R
№ 1597/II va 7426; Badoi’ al-insho R№ 891/II. 
3.
 
KM – “Kanz ul-maorif” iborasining qisqartma shakli. 15-a varaq. 
4.
 
Комилов Н. Хорезмская школа перевода. Докт.дисс., 1987, С.190-191 
 
UDK: 341.231 
GLOBALLASHUV JARAYONIDA 
OʻZBEKISTON MILLIY MUSTAQILLIGINI 
MUSTAHKAMLASHNING AYRIM JIHATLARI 
Tillavoldiyeva M.X. 
Toshkent davlat pedagogika universiteti  
 
Annotatsiya.  Ushbu maqolada, globallashuv  jarayonlarida 
Oʻzbekiston milliy mustaqilligini 
mustahkamlashning ayrim  masalalari, мamlakatimizning  mustaqilligini taminlashda  ichki va tashqi 
gʻoyalarga  qarshi kurashishning yoʻllari, vositalarini izlab topish, shuningdek, milliy mafkurani  
takomillashtirish, ma’naviy qadriyatlar, milliy taraqqiyotni  rivojlantirish borasidagi masalalarga 
e’tibor qaratiladi. 
Kalits
oʻzlar:Globallashuv, 
taraqqiyot, dialektika,milliy 
gʻoya, milliymafkura, 
model,mustaqillik, 
gʻurur, milliy. 
 
Некоторые аспекты усиления национальной независимости Узбекистана в процессе 
глобализации 
Аннотация.  В    статье  раскрыты  некоторые  задачи  укрепления  национальной 
независимости Узбекистана в процессе глобализации, поиски средств борьбы с внутренними и 
внешними идеями для обеспечения государственный независимости а так же уделено внимание  
совершенствованию национальной идеологии, развитию национальных ценностей и духовного 
развития. 
Ключевые  слова:  глобализация,  развитие,      диалектика,  национальная  идея,  
национальная   идеология,   модель,   независимость,  гордость, национальность. 
 
Some aspects of enhancing national independence of Uzbekistan during globalization 
 
Abstract.  The article elucidates the global problems, some issues of strengthening the 
independence of Uzbekistan in the globalization process, finding the ways of combating  internal and 
external concepts in order to reinforce the independence of Uzbekistan, as well as the developing 
national ideology the issues of advancing spiritual values and national development. 
Keywords:National idea, ideology, idea, Globalization, independence,  national, proud, 
development, nationality. 
 
Jamiyat  tarixiy taraqqiyotining hozirgi bosqichida globallashuv jarayoni, dunyodagi barcha 
davlatlarning ijtimoiy – siyosiy tizimidan iqtisodiy rivojlanish darajasidan etno-demografik tarkibidan 
konfessional xususiyatlaridan qat’iy nazar global muommolar girdobiga tortmoqda. Insoniyat hozirga 
81 

ILMIY AXBOROTNOMA 
   
FALSAFA 
      
 
      2017-yil, 2-son 
qadar boshidan kechirgan davrlardan tubdan farq qiladigan 
oʻta shiddatli va murakkab bir zamonda 
yashash bosqichiga 
oʻtdi. Globallashuv jarayoni nomi bilan atalayotgan bu davrda iqtisodiy, siyosiy, 
ma’naviy-madaniy aloqalar intensiv tus olmoqda.  Aloqa vositalarining takomillashuvi milliy 
chegaralarni omonat qilib q
oʻymoqda. Bunday sharoitda Oʻzbekiston mustaqilligini mustahkamlash 
uchun ichki va tashqi yot 
gʻoyalarga qarshi kurashning yangicha yoʻllari va vositalarini izlab topish 
zarurati paydo b
oʻlmoqda.  
Bu masala b
oʻyicha Birinchi Prezident Islom Karimov asarlarida ilgari surilgan fikrlar nazariy 
va metodologik asos b
oʻladi,  albatta. Biroq, chet davlatlar, ayniqsa yirik davlatlar oʻz ta’sir doirasini 
kengaytirish uchun 
gʻoyaviy ta’sir koʻrsatishning turli-tuman vositalaridan foydalanmoqdalar. 
Ikkinchi tomondan-  diniy ekstremistik kuchlar  
gʻoyaviy jihatdan chiniqmagan, falsafiy ongi yetarli 
b
oʻlmagan  individlar, avvalo yoshlarni yoʻldan urish niyatidan qaytmayotirlar. Bunday sharoitda 
mustaqillikni 
gʻoyaviy-falsafiy jihatdan mustahkamlash uchun tadqiqotlar oʻtkazish va aholida 
“
gʻoyaviy immunitet”ni mustahkamlash yoʻllari,  usullari, vositalarini izlab  topish zarurati paydo 
b
oʻlmoqda. Jahon  miqyosida globallashuv va raqobat tobora kuchayib borayotgan bugungi zamonda 
biz dunyoda yuz berayotgan hayot talablariga javob berishimiz, kechayotgan davr  bilan hamqadam 
b
oʻlishimiz zarurligi yaqqol koʻzga tashlanmoqda [1]. 
Shu nuqtaiy nazardan olib karaganda muommoning dolzarbligi quyidagilarda namoyon b
oʻladi: 
birinchidan - globallashuv jarayoni tobora halqlar va millatlarning turmushiga chuqurroq kirib 
bormoqda. Oqibatda xalqlar va millatlar xayotiga texnika, fan va texnologiya yutuqlari  bilan bir 
qatorda, rivojlangan mamlakatlarning axloqiy va ma’naviy qadriyatlari ham kirib kelmoqda. Buning 
natijasida milliy dunyoqarash va millat qadriyatlariga munosabat masalasi ham 
oʻzgarib bormoqda. 
Ana shu jarayonning oldi olinmas ekan, istiqbolda milliy taraqqiyot  xavf ostida qolishi va pirovard 
natijada millatlar taqdiri tanazzulga yuz tutishi  mumkinligidan k
oʻz yumib boʻlmaydi;  
ikkinchidan  –  globallashuvning  taraqqiy qilgan millatlar manfaatiga xizmat qilish, 
millatlarning unga qarshi turishida vaqt va imkoniyatlarni q
oʻldan berib qoʻyayotganligi bilan bogʻliq. 
Bu jarayonda  Birinchi Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlaganidek, agar biz bu masalada xushyorlik va 
sezgirligimizni, qat’iy va  masuliyatimizni yoqotsak. Bu 
oʻta muhim shuni oʻz holiga, 
oʻziboʻlarchilikka tashlab qoʻyadigan boʻlsak, muqaddas qadriyatlarimizga yoʻgʻrilgan va ulardan 
ma’naviyatimizdan, tarixiy xotiramizdan ayrilib, oxir-oqibatda 
oʻzimiz intilgan umumbashariy 
taraqqiyot y
oʻlidan chetga chiqib qolishimiz mumkin; 
uchinchidan  -  ma’lumki, bugun 25 yil ichida jamiyatimizda tom ma’noda ma’naviy-iqtisodiy 
hayotning yangilanish jarayoni  davom etayotganligini, 
Oʻzbekiston zaminida kelajagi buyuk davlat 
barpo qilishi uchun millat va umuminsoniy qadriyatlarni rivojlantirishni taqozo etmoqda. Bu jarayon 
milliy mustaqilligimizni yanada mustahkamlash bilan bo
gʻliq [2]; 
t
oʻrtinchidan  -  ob’ektiv  tan olish kerak-  bugungi kunda har qaysi davlatning taraqqiyoti va 
ravnaqi nafaqat yaqin va uzoq kishilar, balki jahon miqyosida boshqa mintaqa va xududlar bilan 
shunday chambarchas bo
gʻlanib bormoqdakdaki, biror mamlakatning bu jarayondan chetda turishi 
ijobiy natijalarga olib kelmaganligini tushunish, anglash qiyin emas. Demak, bu jarayon 
Oʻzbekistonga  ham oʻz ta’sirini oʻtkazmasdan qolmaydi[3]; 
beshinchidan  dunyoda  chuqur 
oʻzgarishlar sodir boʻlayotgan bugungi kunda er yuzining turli 
nuqtalarida millatlararo nizolarni keltirib chiqaruvchi ziddiyatlar saqlanib qolmoqda. Ushbu 
ziddiyatlarni bartaraf qilish, ularning oldini olish-kishilik jamiyati tarixiy-tadrijiy rivojlanishini 
ta’minlashning muhim sharti b
oʻlib qolmoqda. Bu amaldagi milliy siyosat modellarining mohiyati, 
ularning 
gʻoyaviy-falsafiy asoslarini ilmiy-qiyosiy oʻrganishini dolzarb qilib qoʻymoqda. 
Xulosa 
oʻrnida  ta’kidlash joizki, bu dolzarb vazifani   quyidagi vazifalarni  amalga oshirish va 
hayotga tatbiq etish orqali erishish mumkin. Jumladan: 
-“Globallashuv” va “milliy  mustaqillik” tushunchalariningma’no-mazmuni, xususiyatlari va 
ulargayondashishning ilmiy-nazariy jihatlariga  doir fikr – mulohazalar; 
-milliy  mafkura va globallashuv jarayonining 
oʻzaro ta’sirining ijtimoiy siyosiy jihatlarini 
oʻrganish; 
-
Oʻzbekiston  mustaqilligini  mustahkamlashda milliy masalaga falsafiy yondashuv zarurati: 
-
Oʻzbekistonda diniyomillarga dialektik munosabatni falsafiy tahlil etish; 
-globallashuv jarayonida milliy 
gʻoya va mafkurani tokomillashtirish masalalarini ilmiy-amaliy  
jihatdan asoslash; 
82 

ILMIY AXBOROTNOMA 
   
FALSAFA 
      
 
      2017-yil, 2-son 
-Mustaqillikgacha va  mustaqillik yillarida jahon hamjamiyatida 
Oʻzbekistonni tutgan oʻrnini 
tadqiq etish; 
-
Oʻzbekistonning insonparvarlik tamoyillari va uning globallashuv jarayonlarga ijobiy ta’sirini 
oʻrganish; 
-milliy mustaqillikni mustahkamlashda falsafaga fan sifatida yondashish muammosi. 
-milliy 
gʻoya va mafkurani Oʻzbekiston milliy mustaqilligini mustahkamlashning tutgan  oʻrnini 
k
oʻrsatish; 
-
Oʻzbekistonda ma’naviyatni dunyoviylik va diniylik asoslarda rivojlantirishning umuminsoniy 
mohiyatini  yoritishga oid konseptual qarashlar, ilmiy –nazariy xulosalar ishlab chiqishdir [4]. 
Adabiyotlar 
1.
 
Karimov. Ibroxim. Noosfera – Geosiyosat va mafkura -T.:,”Fan” nashriyoti 2007. B.32.  
2.
 
Otamurodov. S. 
Oʻzbekistonda ma’naviy-ruhiy tiklanish. Yangi asr avlodi 2003. B. 28. 
3.
 
Mamashokirov. S .  Xalkaro ijtimoiy  siyosiy munosabatlar  globallashuvi va barqaror 
ekologik taraqqiyot muommolari. –T..  2014. B. 55. 
4.
 
Hozirgi   zamon  falsafasi:  holati  va  taraqqiyotining istiqbollari. -T.: 2014. TDPU- nashr. 
B. 57. 
 
UDK: 316.37 
YOSHLAR SIYOSATINI AMALGA OSHIRISHNING MA’NAVIY ASOSLARI 
Xolmaxmatov A.X. 
Oʻzbekiston Milliy universiteti   
 manzil:[e-mail] 
 
Annotatsiya:Mazkur maqolada mamlakatimizda istiqlol davrida shakllangan yoshlarga oid 
davlat siyosatini samarali amalga oshirishda ma’naviy omillarning 
oʻrni va ahamiyati bilan bogʻliq 
masalalar haqida qisqa fikr yuritilgan. Unda mustaqillik yillarida bu sohada 
oʻzgarishlarning mazmun-
mohiyati tizimli ravishda k
oʻrib chiqilgan hamda ularning natijalari xususida muayyan xulosalar 
chiqarilgan. Shuningdek, maqolada yoshlarga oid davlat siyosatining ma’naviy omillari samarasini 
oshirishga qaratilgan  ishlarning ahamiyati k
oʻrsatib berilgan.