Навоий давлат кончилик институти ва тошкент давлат техника университети илмий даражалар берувчи

Misollar 4.2. Ventilyatorga n₂ = 410 ayl/min dan n₂ = 1440 ayl/min quvati N = 7,5 kVt bo’lgan sinxron elektrodvigateldan kesma tasmali uzatmani hisoblab chiqing. Ish uch smenali.
Yechish:

1. 
   Yetaklanuvchi valdagi moment: M₂  N  7,543^103 175N m,
   

₀
bunda burchak tezlik
n² 410 ^1.
₂    43s 30 30
8.13- jadvaldan M2 ning shu qiymati bo’yicha B va V kesimli tasmalarni tanlashimiz mumkin. Ikkita variantni ham hisoblab chiqamiz.
Variant I Variant II
Tasma kesimi
B V
Kesimning ulchamlari a_p h, mm
14 10,5 19 13,5
Kesim yuzasi F₁, mm²
138 230

2. 
   8.15- jadvaldan berilgan tasma kesimlari uchun diametrlar shkivlar D₁, mm, ariqcha profili burchagi = 36°
   

180 224
Yetaklanvchi shkivning diametri
nn1₂ 1440410 D1
D2  D1 
630 785
8.15- jadvaldan D₂ ning standart qiymatlarini qabul qilamiz
630 800

3. 
   Aniqlashtiramiz: = 0,02 dagi yetaklanuvchi valning aylanishlar chastotasi
   

n2  D1n1D(12)  0,981440 DD12
430 397
Uzatishlar soni (aniqlashtirilgan)
n¹ 1440
i  n2  n2
3,58≈3,6 3,63≈3,6

4. 
   Tasmaning tezligi m/s
   

13,6 17
V D601n1 144060 D1

5. 
   Berilgan i bo’yicha tavsiya etiladigan A/D₂
   

0,96 0,96
O’qlar orasidagi masofa A = 0,96 D₂
605 780

6. 
   Tasma tarmoqlarining liniya markazigacha bo’lgan qiyalik burchagi
   

0,372 0,37
sin D²2^A^D1 2150  0,380rad 2140  0,378rad

7. 
   Tasma uzunligi
   

L  2Acos^ (D₂  D₁)(D₂  D₁)
2
2560 3280
Tasmaning standart uzunligi L, mm
2500 3150

8. 
   Tasmaning o’tgan masofasi soni
   

u  ,s1 L
5,4 5,4

9. 
   O’qlararo oxirgi masofa, mm 2cos1 L(D2  D1)(D2  D1)
   

A  2 

572 712
A_min tasmani kiydirish vaqtidagi A_min = A – 0,015 L
535 665
A_max Tasmani cho’zishdagi konpensasiya uchun A_max = A + 0,03 L
552 773

10. 
    tutib qolish burchagi
    

₁  ( 2)57,3
13622 13636

11. 
    aylanma kuch, N
    

P _ N 10³ _ 7,510³
 
550 440

12. 
    To’g’irlangan koeffitsiyentlar:
    

tutib qolish burchagi C (8.7 - jadvalga qarang)
0,9 0,9
C_v tezligi (8.8 - jadvalga qarang)
0,95 0,87
C_p ish rejimi (8.9 - jadvalga qarang)
0,8 0,8
Boshlang’ich kuchlanish, aylanma kuchlanish (8.15- jadvalga qarang)
= 1,5 N/mm² va u = 5 u_5bo’lganda

13. 
    8.14- jadvaldan u = 5 bo’lganda = 1,5 N/mm² qabul qilamiz va K₀, N/mm² ni topamiz
    

2,5 1,89
ruxsat etilgan solishtirma aylanma kuch, N/mm²
1,4 1,18
K = K₀ C_a C_v C_p

14. 
    Tasmalar soni
    

z = P/KF₁
2,85≈3 1,62≈2

15. 
    Tasmalar komplektining boshlang’ich cho’zilishi, N
    

S₀ = F₁zC_p
465 515
(bunda z – yaxlitlanmagan)

16. 
    Vallardagi kuchlar, N
    

Q 2S₀ sin/2
860 960

17. 
    Orqada qolish burchagi
    

 arctgK /2₀ctg_1/2
1120 950

18. 
    Yetaklovchi shkivning o’lchamlari, mm (8.15-jadval va 8.14rasm)
    

l_p 14,0 19,0
b 4,2 5,7 e 19,0 25,5
h 10,8 14,3 f 12,5 17,0
36 36 b₁ 17,2 22,9

19. 
    Tashqi diametr, mm
    

d_e  d _p 2b
188,4 235,4

20. 
    Shkivning kengligi, mm
    

M  (z 1)e 2f
63 59
Ma’qul variantning oxirgi tanlovi uzatma narxi va gabaritlar talablariga asosan amalga oshiriladi.
Misol 4.3. n₁ = 400 ayl/min dan N = 80 kVt uzatmalar uchun, uzatmalar soni i = 5 va ish rejimi koeffitsiyenti K₂ = 0,8 ga teng bo’lgandagi kerak bo’lgan ponasimon tasmali uzatmalar z sonini aniqlang.
Yechish:

1. 
   8.18- jadval bo’yicha tasmaning kesimini tanlaymiz: quvvati 60 dan 120 kVt v gacha uzatma uchun. 5 dan10 m/s gacha D kesim tavsiya etiladi, v > 10 m/s ga teng bo’lganda esa – G va D kesimlar tavsiya etiladi. D kesimga tavsiya etilgan tasmani tanlaymiz.
   
2. 
   D kesimli tasma uchun grafikda (4.3 – rasmning yuqori chap qismi) yetaklovchi shkivlarning diametrlari keltirilgan D₁ = 500, 560, 630, 710 mm. Ulardan birini tanlaymiz, masalan D₁ = 630 mm (bu hol uchun ruxsat etilgan minimal diametr 500 mm, faqatgina kelishilgan hollarda qabul qilish kerak).
   
3. 
   Tasma ishlaydigan tezlikni tekshiramiz. Buning uchun egri kesim nuqtasidan D₁ = 630 mm va to’g’ri n₁ = 400 ayl/min dan absissa uqiga perpendikulyar tushiramiz va v = 13,5 m/s ni aniqlaymiz. 10 m/s dan yuqori tezlikni oldik.
   

4.3 – rasm. G, D va E uchastkalarining kamarlari sonini aniqlash uchun grafik

4. 
   Tasmalarning kerakli sonini topamiz z:
   

1. 
   4.3 – rasmning o’ng tepa qismidagi egri N = 80 kVt kesishmasigacha egri D₁ = 630 mm va to’g’ri n₁ = 400 ayl/min kesishuvi nuqtasidan gorizontal chiziq o’tkazamiz.
   
2. 
   olingan nuqtadan rasmning o’ng pastki qismidagi to’g’ri
   

kesishuvgacha vertikal to’g’ri chiziqni o’tkaramiz i = 5;
g) olingan nuqtadan vertikal to’g’ri chiziqni o’tkazamiz va absissa
o’qida z ≈ 6,8 ni aniqlaymiz;
d) tasmaning eng yaqin butun sonini aniqlaymiz z = 7*.
Uzatmaning qolgan barcha parametrlarini 4.2 misoldagi kabi aniqlaymiz.

5-AMALIY MASHG‘ULOT ZANJIRLI UZATMANI HISOBI

Ishdan maqsad: Zanjirli uzatmalarni hisoblashni misollar yordamida o’rganish
Nazariy ma’lumot Zanjirli uzatma maxsus tuzilishdagi tishli ikkita g’ildirak (yulduzcha) va ularga kiydirilgan cheksiz zanjirdan tuzilgan bo’ladi.

1-zanjir; 2-yulduzchalar

5.1 – rasm. Zanjirli uzatma

Misollar.
Mashinasozlikda zanjirli uzatmalarning harakatga keltiruvchi mexanizm - yuritma, yuk tashish va tortish uchun mo’ljallangan turlari ishlatiladi. Uzatma turlarining har birida o’ziga mos zanjir ishlatiladi. Yuk tashish uchun ishlatiladigan zanjirlar harakat tezligi katta bo’lmagan yuk ko’taruvchi mexanizmlarda yukni osib qo’yish va uni ko’tarib-tushirish uchun xizmat qiladi. Odatda, bunday zanjirlarning qadami 15 dan 140 mm gacha bo’ladi. Qadam zanjirning asosiy ko’rsatkichi bo’lib, t harfi bilan belgilanadi va zanjir zvenolarini birlashtiradigan valiklar orasidagi masofani ko’rsatadi.
Tortish uchun mo’ljallangan zanjirlar elevator, konveyer va eskalator kabi yuk tashish mexanizmlarida ishlatiladi. Bunday zanjirlarning qadami 60 dan 1250 mm gacha qilib tayyorlanadi. Mashina detallari kursida asosan stanoklarda, qishloq xo’jalik mashinalarida keng tarqalgan va harakatga keltiruvchi mexanizm sifatida ishlatiladigan zanjirli uzatmalar o’rganiladi. Bunday uzatmalar, ularda foydalanilgan zanjirning turiga qarab vtulkali, vtulka-rolikli, rolikli va tishli xillarga, zinjirlarning soniga qarab esa bir qatorli yoki bir necha qatorli xillarga bo’linadi. Bundan tashqari, zanjirli uzatmalar ochiq yoki yopiq (maxsus kojux ichiga olingan) bo’lishi mumikn. Zanjirli uzatmalarning afzalliklari:

1. 
   harakatni nisbatan (tishli uzatmalarga qaraganda) uzoq
   

masofaga uzata oladi - vallar orasidagi masofa 5 m ga etadi;

2. 
   foydali ish koeffisiyenti yetarli darajada yuqori;
   

v) vallarga tushadigan kuch tasmali uzatmalardagiga qaraganda
kichik;
g) zanjirlar ilashish prinsipi asosida ishlaganligi tufayli sirpanish
hodisasi ro’y bermaydi, natijada uzatish soni katta qiymatga ega bo’ladi.
Bunday uzatmalarning kamchiliklari jumlasiga qo’yidagilarni kiritish mumkin:

1. 
   tannarxi yuqori;
   
2. 
   yulduzchalar tayyorlash bir muncha murakkab;
   

v) e’tibor bilan qarab turishni va sinchiklab montaj qilishni talab
etadi;
g) zanjir elementlarining yeilishi zvenolar uzunligining ortishiga va qo’shimcha dinamikaviy kuchlarning paydo bo’lishiga sabab bo’ladi, bu esa uzatmaning notekis ishlashiga olib keladi.
Zanjirli uzatmalar qishloq xo’jalik mashinalarida, transportda va ximiya sanoatida, stanoksozlikda hamda ko’tarish-tashish mashinalarida tasmali uzatmalardan foydalanish yetarli darajada ishonchli bo’lmagan hollarda ishlatiladi.