Navoiy davlat konchilik instituti Konchilik fakulteti

Vaqt relesi.

Kontaktni ishga tushirish va uchirish vaqtida katta sekinlashtirishga ega bulish uchun vaqt relesidan foydalaniladi. Ushbu reledan odatda biron bir mexanik kurilmani Harakatga keltiruvchi elektromagnitdan, elektrodvigatelni ishga tushuruvchi elektromagnitdan foydalaniladi. Misol tarikasida vaqt relesi bir necha turini kurib chiqamiz.

Mayatnikli (soatli) vaqt relesi (5-rasm)

• - tyagani kirish signali berilgan vaqtda siljituvchi tortuvchi yakorli elektromagnitdan tashkil topgan, siljitgandan sung prujinani siqadi va tishli sektorni richagni ungdan chapga siljitilishga Harakat kiladi. Ammo skobali tishli gildirak 5 mayatnikni xar bir Harakatida fakat 1ta tishga buradi, shuning uchun tishli sektor siljish tezligi cheklanadi. CHiqish signali elektromagnitdan 1 chikarilganda sektor 4 uz xoliga kaytara kachonki elektromagnit 1 yakori ogirli ta’sirida va prujina kuchlanish ta’sir etsa. Mikropereklyuchatel vaqt tuxtamasdan uchiriladi. SHuning uchun rele ishlaganda vaqt tuxtatiladi, ammo kushib yuborilgan emas. Ishlash jarayonida vaqtni kupol nastroyka kalish vaqt 10 bilan boshlanadi, u xrapli gildirakli 8 sektor zatsepleniyasini uzunligini chegaralaydi. Ishlash jarayonini tugri nastroyka qilish mayatnik yukki 7 uzgarishi bilan boshqariladi. Mayatnikli rele vaqtni 10 sekundgacha ushlab burilishini ta’minlaydi.
•  
•  
• 13.6-rasm. Elektromagnitli mayatnikli vaqt relesi.
• Pnevmatik vaqt relesi (6rasm) shunday elektromagnit va mikropereklyuchateli pnevmatik pristavkaga 2. Pnevmatik pristavkali germetik kamera 3 tor tishik 4 orkali atmosfera bilan aloka kiladi. Kamera 3 silikon rezinadan taysrlangan elastik tekis membrana 5 bilan tusilgan. Membrana elektromagnit 1 yakoriga terilgan shtok 6 bilan birlashgan.
•  

• 14.4-rasm. Elektromagnitli pnevmatik vaqt relesi.
• Boshqaruv signali berilganda elektromagnit 1 yakori tortiladi. Tirgakini yukotgan shtok 6 prujina 11 ta’siri ostida teshik 4 orkali pristavka bushligi havo bilan tulishiga karab sekin pastga tushadi. SHtok xodi yakunida richag 8 mikropereklyuchatel 2 kontaktni uzgartiradi (pereklyuchatь kiladi). Prujina 9 ta’sirida elektromagnitdan kirish signali olib tashlanganda havo pnevmatik kameradan orka klapan orkali darxol chikariladi. Rele kontaktni kaytishi vaqt ushlab turmasdan amalga oshadi. Agar orka klapan 7 yukoridagi emas, pastgi kamerada joylashgan bo’lsa, demakki tok yerga ulanganda rele ishlamaydi ammo tushadi (pasayadi). Vaqtni ushlab turishni boshqarishda vint 10 ishlatiladi, u drosellovchi teshik 4 kesishmasini uzgartiradi. Pnevmatik rele bir necha minutgacha vaqt ushlab (kutara olishni) turishni ta’minlaydi.
• (unlab minut va soatlar) vaqtning elektrodvigatel (motorli) reledan foydalaniladi. 7 rasmda shunday releni tuzilishi kursatilgan Elektromagnit 1 uramiga ,jirfhed signali berilganda stseplenie muftasi 2 ishga tushadi va sinxron mikroelektrodvigatelni 3 aylanishi reduktor 4 orkali uporli kulachokka yuboriladi, uporli kulachok ayrim burchakka burilgandan sung mikropereklyuchatelni ishga tushiradi. Boshqaruv pulti yechilgandan sung stseplenie muftasi kinematik zanjirni elektrodvigateldan uzadi, kulachok esa prujina 7 ta’siri ostida mikropereklyuchatelni 6 yokib oldingi xolatiga kaytadi. Elektrodvigatelli releni ishlab ketish vaqtining anik belgilash uporli kulachok boshlangich xolatini uzgarishi bilan, kupol belgilash esa reduktorning peredatochnoyli munosabati uzgarishi bilan ta’minlaydi. Yana shunaka turdagi relelar uchraydiki, unda valda xar xil xolatda bir necha kulachoklar urnatiladi, ular ishlab ketish va uchirish vaqtni mustkil ushlab turilishini ta’minlaydi. SHunday kurilma yordamida (ayrim xolatlarda uni komandoapparat deb atashadi) komplektli elektro qurilmalarni dasturiy (vaqt buyicha) boshqarish mumkin.
•