Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti kimyo-metallurgiya fakulteti iqtisodiyot va menejment kafedrasi
Download 159.49 Kb.
|
metallurgiya
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1-suyuq mahsulot chiqadigan
- 1.3-rasm . Hozirgi minorali pechga o‘xshash o‘tga chidamli g‘ishtdan terilgan eritish pechi.
1.1rasm. Yerni o‘yib, tosh qalab ishlatilgan bir martalik qadimiy eritish pechi. 1-ruda; 2-o‘tga chidamli olovbardosh toshlar; 3- toshko‘mir; 4- o‘tin; 5- alanga ;6- mis.
1.2-rasm. Ostidan havo berib eritiladigan Pech. 1-suyuq mahsulot chiqadigan quvur; 2-havo purkagich po‘stin. O‘sha solnomachilarning ko‘rsatishlaricha, Shosh va Iloq viloyatining o‘n sakkiztadan to elliktagacha katta-kichik shaharlari bo‘lib, bulardan qariyb o‘nga yaqinida metall eritib olingan. Bu paytga kelib pechlar minorali shaklda, olovbardosh, o‘tga chidamli pishgan g‘ishtlardan terilgan bo‘lib, unumdorligi ham ancha yuqori bo‘lgan [2] (1.3-rasm). O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Tarix va arxeologiya instituti olimlari, O‘zbekiston Milliy universiteti (O‘zMU), O‘zbekiston madaniyatshunoslik instituti xodimlari tomonidan bu sohada birmuncha mukammal tadqiqotlar yaratildi. M. N. Bubnovaning fikricha, I–II asrga kelib, O‘rta Osiyoda foydali qazilmalardan foydalanish o‘zining eng yuqori ravnaqiga ko‘tarilgan. Qiyin eriydigan qotishma 1.3-rasm. Hozirgi minorali pechga o‘xshash o‘tga chidamli g‘ishtdan terilgan eritish pechi. Rangli metallar haqida buyuk bobokalonimiz Abu Rayhon Beruniy shunday ma’lumotlar keltiradiki, ularga qarab o‘rta asrlarda yurtimizda nodir va rangli metallar ancha takomillashgan texnologik jarayon bilan olinganining guvohi bo‘lamiz. Jumladan, simobning javharlari, ya’ni kinovar kabi minerallari qimmatbaho toshlar sifatida ishlatilgan bo‘lsa, uni past haroratda eritib, suyuq simob, oltin va kumush olishning amalgamatsiya usuli qo‘llanilishi batafsil aytiladi. O‘rta Osiyoda metallar tabobatda ham ishlatilgan. Maydalangan metall va sochma qumtoshlar ichidagi oltin hamda kumush zarrachalari simob tomchilari orasiga tez yutilib, amalda u bilan suyuq aralashma hosil qilishi va shu yo‘sinda ularni tog‘ jinslaridan ajratib olish mumkinligi atroflicha yoritilgan. O‘rta Osiyoda keng miqyosda topiladigan va olinadigan metallardan biri oltindir. Beruniyning yozishicha, uni turkiylar – oltin, arablar – zaxab, rumiylar – xarzus, suriyaliklar – daxaba, hindistonliklar – suvari deb ataganlar. Shundan so‘ng Beruniy dunyoning bir qancha mintaqa va davlatlaridagi oltin konlari haqida ma’lumotlar keltirib, uning Misr, Qandahor, Suriya va Xuttalon kabi mamlakatlarda ko‘pligini ta’kidlab o‘tgan. Kumush o‘z xususiyati bilan oltindan keyingi o‘rinni egallaydi. Uni turkiylar – kumush, forsiylar – sim, rumiylar – argidos, arablar – sima deydilar. Kumush ham, asosan, oltin olish jarayonlari tufayli olinishi keltiriladi. Qadimdan zeb-u ziynat, tanga pullar tayyorlashda oltin va kumushdan o‘tadigan metalning yo‘qligi ma’lum bo‘lgan. Mis metali arablar tilida nuxas, rumiylar tilida xalkos deb yuritilgan. Mis metali, asosan, Iroq va Xurosonda qazib olingan va eritilib, misgarlik buyumlari – mis ko‘za, oftoba, chovgun, mis qozon, chelak, taqinchoqlar, qo‘ng‘iroqchalar, tumorlar, sandiqchalar va eshik halqalari yasashda ishlatilgan. O‘rta asrlarga kelib, mis buyumlari sopol buyumlarni turmush xo‘jaligida ishlatishdan asta-sekin siqib chiqargan. Shu bois, mis konlari keng miqyosda kovlanib, rudalar boyitilib, eritib olina boshlangan. Download 159.49 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling