Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

Kurs ishining maqsadi informatika darslarida multimedia ilovalarini yaratish va undan o‘quv jarayonida foydalanib o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini shakllantirish. Fanga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish.

Multimedia ilovalarini yaratish va undan o‘quv jarayonida foydalanish

1. 
   Multimedia tushunchasi. Multimedia ilovalari turlari.
   

“Multimedia” atamasi lotinizmdir, ingliz manbalaridan deyarli turli xil transkripsiyalarda turli tillarga kirib borgan. Lotin so‘zlarining birikmasidan kelib chiqadi “multum” (ko‘p) va “media, o‘rta” (Fokus, vosita, usul). Demak, “multimedia”, “k‘'p muhitlar” degan ma’noni anglatadi.

“Multimedia” tushunchasi inson faoliyatining turli sohalarida qo‘llaniladi. Kompyuter sohasida bu saytlarning rivojlanishi, gipermatnli tizimlar, kompyuter grafikasi, kompyuter animatsiyasi va hk.; ommaviy axborot vositalarida - jurnalistika, shu jumladan internet-jurnalistika, nutq va ijtimoiy aloqalar va boshqalar; san’at sohasida - tarmoq san’ati, kompyuter animatsiyasi, kompyuterdagi videolarni tahrirlash, ovoz yozish, film va boshqalar.

Kiril va Metyusning “Entsiklopediyasi” da multimediya elektron saqlash vositasi sifatida aniqlangan, uning ichiga bir necha turlari: matn, rasm, animatsiya va boshqalar kiradi.

“Amaliy kibernetikaning asosiy tushunchalari va ta’riflari” lug‘atida multimedia interfaol dasturlar nazorati ostida vizual va audio effektlarning o‘zaro ta’sirini anglatadi. Odatda bu bitta elektron resursda matn, tovush va grafika kombinat-

siyasini, yaqinda esa ko‘proq - animatsiyalar va videolarni anglatadi.

I.Verner, 1996-yilda Rossiyada tarjima qilingan birinchi multimedia monografiyalaridan biri muallifi, multimedia texnologiyalari axborot jamiyatining yangi texnologik shakllaridan biri ekanligini ta’kidladi. Bu axborotni qayta ishlash va inson-kompyuterning o‘zaro ta’sirining mutlaqo yangi darajasini ochadi (video

ketma-ketliklari, matnli va audio ma’lumotlar, kompyuter grafikasi va animatsiya o‘zboshimchalik bilan tartibga solinishi, o‘zgartirilishi yoki ma’lumotlarni boshqa shaklda namoyish etilishi mumkin).

Rubicon veb-saytidagi “Informatika” tizimli lug‘at-katalogida http://www.rubricon.com “multimedia texnologiyalari”  deb belgilangan.   “Turli xil ma’lumotlarni, shu jumladan matn, ovoz va grafikani (harakatlanuvchi tasvir va animatsiyani) yaratish, saqlash va o‘ynashni ta’minlaydigan kompyuter

texnologiyasi”.

Asosiysi, multimedia texnologiyalari ta'minlaydi almashish kompyuter yoki boshqa elektron jihozlardan foydalangan holda matn, grafika, ovoz, animatsiya va video, ya’ni multimediya elementlari. Multimedia elementlarini bitta loyihaga bog‘lash dasturiy vositalar yordamida amalga oshiriladi. Multimediya elementlarini ekranda va multimediya elementlarini taqdim etish natijalari foydalanuvchi

interfeysi deb nomlanadi. Multimediya ijro etish uchun apparat va dasturiy ta’minot platform yoki  multimedia muhiti  deyiladi.

Multimedia muhiti  har qanday shaklni olishi mumkin va har qanday kombinatsiyadan iborat bo‘lishi mumkin: matn, gipermatn, ikki o‘lchovli va uch o‘lchovli grafika, animatsiya, harakatlanuvchi tasvir (raqamli video va foto), musiqa, ovoz effektlari. Yangi asboblar to‘plamining mahsuloti sifatida multimedia

vositalari oldingi audiovizual vositalarning afzalliklarini o‘zlashtiradi, lekin ularni buzmang.

Shu bilan birga, multimedia an’anaviy statik vizual ma’lumot (matn, grafika) va dinamik (nutq, musiqa, videokliplar, animatsiya va boshqalar) ni birlashtirgan kompyuter texnologiyalarining maxsus turidir. Ushbu “multimediya” tushunchasining texnologik talqini kompyuter texnologiyalari sohasi mutaxassislari tomonidan foydalaniladi va sizga axborotni o‘qiydigan / foydalanuvchi va tinglovchilariga aylangan iste’molchiga samarali ta’sir ko‘rsatadigan turli xil dasturiy va texnik vositalardan foydalanadigan multimediyadagi turli xil axborot imkoniyatlarini kiritish imkonini beradi.

Hozirgi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, xususan tez rivojlanayotgan Internet, umumiy muammolarni hal qilishda individual ijodiy salohiyat va samarali jamoaviy hamkorlikni amalga oshirishning tobora samarali vositasiga aylanmoqda. Mahalliy va xalqaro hamjamiyatlarning birgalikdagi manfaatlariga asoslangan ta’lim, oson va to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa, shuningdek, ma’lumot olish erkinligi tufayli madaniyat va jamoat aloqalarini rivojlantirishni jadallashtiradi.

Zamonaviy ma’lumotlarning, birinchi navbatda, multimediya texnologiyalarining o‘ziga xos xususiyati shundaki, ular nafaqat iste’molga mo‘ljallangan mahsulotni ishlab chiqarish, balki undan foydalanadigan odamga bilvosita ta’sir ko‘rsatib, o‘zi haqidagi fikrlarini o‘zgartirish qobiliyatidir. Bu “virtual haqiqat” uskunalarini ixtiro qilish va Internetni global kompyuter tarmog‘iga aylantirish kabi axborot texnologiyalari sohasidagi yutuqlarning natijasidir. Ma’lumotlarni qayta ishlash va taqdim etishning yangi turlari (CD - ROM, DVD , boshqa elektron ommaviy axborot vositalari), ma’lumotlarga kirishning yangi usullari (Internet, “virtual haqiqat” texnologiyalari va boshqalar) madaniyatimizni diversifikatsiya qilish, ma’naviy, madaniy, ijtimoiy qadriyatlar, ma’lumotlar va bilimlarning global almashinuviga yordam beradi va odamlar o‘rtasida yanada faol aloqaga yordam beradi. .

Axborot almashinuvi jamiyatning zaruriy tarkibiy qismi bo‘lganligi sababli, media-texnologiyalar inson faoliyatida vositachi bo‘g‘in sifatida aloqa vositalaridan biri, inson faoliyatining shartidir.

Siz shartli ravishda media texnologiyalarni besh turga ajratishingiz mumkin:

· erta (preliterate turlari va yozish),

· bosma (bosma, litografiya, fotosurat),

· elektr (telegraf, telefon, ovoz yozish),

· ommaviy axborot vositalari (kino, televidenie, ommaviy axborot vositalari),

· raqamli (kompyuter, Internet).

Multimedia sohasidagi evolyutsiya har bir ommaviy axborot vositalarining shakllanishi va rivojlanishining natijasidir va yangi davr, ayniqsa elektron raqamli ommaviy axborot vositalari (televizorlar va Internet). Ular zamonaviy odamni deyarli hamma joyda o‘rab turadigan yuqori darajadagi axborot maydonini yaratish uchun texnik imkoniyat yaratadi.