Navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

6.5. Ishlab chiqarish resurslarining o‘zaro ta’sir mexanizmi
Korxonaning yaqin va uzoqdagi maqsadlarini aniqlash istiqbollar (maqsadlar bo‘yicha boshqarish) - bu menejmentdagi asosiy narsa.
Maqsadlarni belgilash boshqaruvi baholanishi kerak korxonaning potensial imkoniyatlari va uni tegishli ravishda ta’minlash manbalar. Umumiy va aniq maqsadlarni ajratiladi. Umumiy maqsadlar aks etadi
Korxonaning umuman, o‘ziga xos rivojlanish konsepsiyasining bir qismi sifatida ishlab chiqilgan korxonaning asosiy faoliyatining umumiy maqsadlari.
Moddiy va mehnat resurslaridan oqilona foydalanish maqsadlarga minimal xarajatlar va maksimal darajada erishishni o‘z ichiga oladi, guruhni boshqarish jarayonida amalga oshiriladigan samaradorlik, hamkorlik qiluvchi odamlar (kompaniya xodimlari) o‘z harakatlarini ularga yo‘naltiradi, ularning ishlashi uchun tegishli motivatsiya asosida umumiy maqsadlarga erishish.
Boshqaruv o‘z iqtisodiy mexanizmiga ega, bu o‘zaro hamkorlikning aniq muammolarini hal qilishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy, texnologik, ijtimoiy-psixologik, iqtisodiy faoliyat jarayonida yuzaga keladigan vazifalar.
Iqtisodiy boshqaruv mexanizmi ob’ektiv ravishda belgilanadi bozor sharoitida kompaniyaning iqtisodiy faoliyatini amalga oshirish, menejment va tadbirkorlik faoliyati natijalarini olganda birja jarayonida bozorni baholash.
Ishlab chiqarishni tashkil qilishni takomillashtirishdan maqsad, mehnat jarayonlari va ishlab chiqarishni moddiy resurslari bilan ishlab chiqarishga sarflangan vaqt o‘rtasidagi o‘zaro uyg‘unlikning samaradorligini ta’minlashdan iborat. Sanoat korxonalarda ishlab chiqarishni tashkil qilish usullari mavjud texnika va texnologiyadan samarali foydalanish imkoniyatini aniqlaydi. Sanoat korxonasida mavjud bo‘lgan kadrlar saloxiyati va moddiy resurslardan foydalanib, yuqori mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish samaradorligiga erishish uchun yangi texnika va texnologiyani ishlab chiqarishni tashkil qilishning eng ratsional usullari bilan uyg‘unlashtirish lozim.
Ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish asosida samaradorlikni oshirishning eng muhim masalalari:
1. Ishlab chiqarish jarayonlaridagi ayrim jarayonlarni operatsiyalarga ajratish va ularni sex, ishlab chiqarish uchastkalari, ishchi o‘rinlarga biriktirish.
2. Sex va ishlab chiqarish uchastkalari maydonlariga dastgoxlarni ishchi o‘rinlarga mos xolda joylashtirish.
3. Mehnat qurollarini ishlab chiqarish jarayonidagi operatsiyalar bo‘yicha kuzatish tartibini belgilash hamda ishlab chiqarish jarayonlarining to‘lik yoki bir qismi maromini xisoblash.
4. Belgilangan texnologik jarayonlar va ularning o‘zaro bog‘likligi, mehnat qurollari xarakati maromi va tartibiga kat’iy rioya qilish.
5. Korxona va ularning ishlab chiqarish bo‘limlarida ishlab chiqarish jarayonlarini borishini nazorat qilish va operatsion boshqarish.
6. Ishlab chiqarishni tashkil qilishni takomillashtirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish va ularni ishlab chiqarish jarayonlari maromi buzilgan uchastkalarga tadbiq qilishdan iborat.
Ishlab chiqarish samaradorligini korxonada mavjud bo‘lgan dastgoxlar, mexanizmlar va texnologik jarayonlar darajasida bir turdagi (unifikatsiyalangan) detallar va uzellardan maxsulot ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish xisobiga oshirish mumkin. Bu xattoki mayda seriyali va yakka tartibdagi ishlab chiqarish turiga seriyali va ommaviy ishlab chiqarishni ko‘llashga sharoit yaratadi.
Ishlab chiqarish samaradorligiga ishlab chiqarish jarayonida dastgoxlarni, mehnat qurollarini xarakatlanishi bo‘yicha joylashtirish, detallar, yarim tayyor maxsulotlarning operatsiyalar o‘rtasidagi xarakatini qisqartirishga imkon beruvchi buyum (predmet) prinsipi bo‘yicha ishlab chiqarish uchastkalarini tashkil qilish orqali oshirish mumkin. Ishlab chiqarishni ratsional tashkil etishda yuqoridagi va boshqa barcha tadbirlar katta miqdorda investitsiya talab kilmaydi.
Ishlab chiqarish unumdorligini keskin oshiradi, ishlab chiqarish siklini qisqartiradi, maxsulot tannarxini pasaytiradi. Bu esa, foydani va ishlab chiqarish rentabelligini oshiradi.
Ishlab chiqarishni ratsional tashkil qilish texnik taraqqiyotning faol omillaridan bo‘lib, u nafakat texnikadan unumli foydalanish, balki texnika va texnologiyaga oid yangiliklar yaratishga sharoit yaratadi. Masalan: ommaviy ishlab chiqarishni potok usulida tashkil kilinishi ko‘p pozitsiyali dastgoxlar va presslar hamda ko‘p sonli transport qurilmalari, turli xildagi konveyer sistemalarini yaratilishiga olib keladi.
O‘z navbatida texnik taraqqiyot ishlab chiqarishni tashkil qilishning roli va ahamiyatini keskin oshiradi. Zamonaviy korxonalarda ishlab chikarilayotgan maxsulot turlarini ortib borishi ishlab chiqarishni murakkablashtiradi. Bir necha detallardan iborat bo‘lgan maxsulotlarni tayyorlash, ularni texnologiyasiga va uzellarni yig‘ish jarayonlarining aniqligiga bo‘lgan talablarni oshiradi. Xozirgi kunda ishlab chiqarishga oid muammolarni turli texnologik va tashkiliy usullar bilan xal qilish imkoniyatlari sezilarli darajada kengaydi. SHu bilan birga bu usullarni tanlash ishlab chiqarish samaradorligi darajasini oshirishga katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘z navbatida ishlab chiqarish texnologiyasi va uni tashkil qilish variantlarining ko‘pligi optimal variantni tanlash, shu soxani tahlil qilish va xisob - kitob qilish texnikasini kiyinlashtiradi. Ishlab chiqarishni tashkil qilishni takomillashtirishning moxiyati yana shundan iboratki, texnik taraqqiyot ishlab chikarilayotgan maxsulot turini tez-tez yangilanishiga olib keladi. Ishlab chiqarilayotgan maxsulot turlari va modasi, uni ishlab chikarayotgan mehnat qurollari yaroqsiz xolga kelmay turib, eskirib qolmoqda. Sanoatda maxsulotni seriyali ishlab chiqarish salmog‘i ancha yuqori, shuning uchun ishlab chiqarishni moslashuvchanligi texnik taraqqiyotning muhim iqtisodiy muammosi xisoblanadi. Sanoat korxonalari ishlab chiqarishning, dastgoxlarning, zamonaviy texnik taraqqiyot shart-sharoitlarining o‘zgarishlari natijasida sodir bo‘ladigan yo‘qotishlarni imkon darajasida kamaytirish chora - tadbirlarini ko‘radilar.