Nazariy materiallar 1- mavzu: kirish. O’simliklarni himoya qilish fanining maqsadi va vazifasi

8-MAVZU: ZARARKUNANDALARGA QARSHI QO’LLANILADIGAN VOSITALAR.
Reja:

1. Sintetik piretroidlarga kiruvchi pestitsidlarning qisqacha izohi va tasnifi.

2. Piretroid insektitsidlar qo’llanilishi, normalari.
3. Toksikologik- gigiyenik talablar.

Tayanch iboralar: Sintetik, piretroid, piretrinlar, insektitsid, lipofiya, so’rish, struktura, aktivlik, komulyatsiya, ultra binafsha, zaharlilik, kontserogen, teratogen.

Ta’rif: sintetik peritroidlarga kiruvchi insektitslar strukturasi, ta’sir etishi jihatidan peritrinlarga o’shash va hozirgi paytda eng samarali va porloq pestitsidlardandir.

Insektitsidlik aktivligi yuqori hamma peritroidlar lipofil moddalar- ya’ni suvda erimaydi. SHuning uchun hasharotlarga tez ta’sir etadi. Sof holatda- quyuq yopishqoq modda, bug’lanishi past. Ishlangan yuzadan tez bug’lanib ketmaydi.
Masalan permetrin- 29 kunda bug’lanadi, boshqa guruhga kiruvchi preparat tiodan esa 2,5 kunda to’liq bug’lanib ketadi.
O’lik organizmda piretroidlar 12 oygacha saqlansa, tuproqda mikroorganizmlar ta’sirida 2-4 haftada parchalanadi.
Piretroidlar o’simlikka so’rilmaydi va 7-9 kun (ko’pi bilan 21 kunda) ichida to’liq parchalanadi.
Pestitsidlarga kiruvchi peritroidlarning yana bir ustunligi sarflash normalari boshqa insektitsidlardan kam.
Issiqxonalarda piretroid insektsidlarning chidamligi ultra binafsha nurlarning yetishmasligi tufayli ortadi, chunki issiqxona oynalari ultra binafsha nurlarini ushlab qoladi. Piretroid insektsidlarning zaharliligi tarkibidagi tsian guruhiga bog’liq. Sintetik peritroidlar kontakt va ichdan ta’sir etuvchi insektitsidlar.
Tavsiyasi: qo’ng’izlar, tanga qanotlilar, pashshalar, hayvon parazitlariga qarshi. Organizmga o’tib nerv sistemaga ta’sir etadi. XOSlarning ta’siriga o’xshash, falaj bo’ladi, (nokdaun). Natriy, kaliy ionlari ham modda amashinuvida buziladi, atsetilxolin ko’p ajraladi. Surunkali qo’llash chidamlilik hosil qilish mumkin.
O’rta va kam ta’sir etuvchi moddalar.
1. Bioresmetrin (izatrin) 20% k.e. sarg’ish suyuqlik; kontakt- ichdan ta’sir etuvchi insektitsid (10 kungacha ta’sir etadi). 20% k.e. bit, odimlovchi (pedyanitsa) barg o’rovchi, gallitsa, 0,05% li quvvatda bodring, pomidor -oqqanotga 0.5-2.5 l/ga, bitlarga 0.5-2.5 l/ga, salatga (ko’katlar)- bitlarga -0.125-0.2 l/ga ochiq sharoitda 15 kun, yopiq -3 kun. 2 ishlov.
2. Permetrin (Ambush, korsar, anometrin-N, talkord) och moysimon suyuqlik, kuchsiz hidga ega. Kontakt-ichdan 15 kungacha ta’sir etadi, kemiruvchi, so’ruvchi zararkunandalarga yuqori samarali. Asalarilar uchun xavfli, SD50= 4000 mg/kg tirik vazniga, 25% li k.e. (ambush, talkord) 50% k. e. (korsar, anometrin - N) g’o’zada - ko’sak qurti, oqpashshaga 0.2kg/ga ta’sir etuvchi modda hisobida tavsiya etilgan uzumda- barg o’rovchiga 0.2-0.3kg/ga; olmada-bit, olma qurti, kuya-0.25-0.5l/ga; gilosda- gilos pashshasi 0.1-0.15l/ga ; karamda- karam tunlami, oq kapalak, karam kuyasi-0.125l/ga; smorodina- bit, kuya-barg o’rovchi-0.15-0.3l/ga; sholida- shilimshiq qurt, komarik 0.075-0.2l/ga; soya- urug’xo’r 0.2l/ga; bedada- uzunburun- 0.075-0.1l/ga; bodring, tomat- bitlarga 0.5-0.6l/ga. G’o’zada: oqpashsha 1.0-1.25l/ga; qirqib kemiruvchi tunlamlar- 0.6l/ga, qandala, bitlar- 0.4l/ga ; Kartoshka- kolarodo qo’ng’izi- 0.2l/ga; tamaki- ko’sak qurtiga- 0.8l/ga; kungaboqar- parvonalarga - 0.25l/ga; Omborlarda 1.2 g/m² normada ruxsat etilgan g’o’zada, uzumda 4-5 marta boshqa ekinlarda 1-3 marta, oxirgi ishlov 15-25 kun yopiq sharoitda 3 kun omborda 15 kun.
3. Deltametrindan Detsis 2,5% k.e. bir izomerli yagona piretroidli preparat oq kristal modda. Kontakt ichdan ta’sir etuvchi yuqori samarali insektitsid(15 kungacha ta’sir etadi) gektariga 5 g ta’sir etuvchi modda miqdorida ta’sir eta boshlaydi. SD_50= 128-138mg/kg, Detsis 2,5%li k.e.
1. G’o’zada tunlamlarga bitlar, qandala, oqpashshaga 0.4-1 l/ga(ikki ishlov)
2. Kartoshka kolarado qo’ng’izi- 0.3l/ga;
3. olma-kompleks hasharotlari - 0.5-1l/ga;
4. Uzum- barg o’rovchilariga -0.4-1.2l/ga;
5. Lavlagi, kungaboqar- parvonalarga 0.25l/ga;
6. No’xatga- bitlarga- 0.2l/ga;
7. Omborlar 0.2g/m_2 _.
Qolganlarida 2 ishlov 20 kun.
4. TSipermetrin (tsimbush, ripkord, sherpa, nurell) 8 izomeri ma’lum. Suyuqlik. Kontakt va ichdan ta’sir etuvchi insektitsid, tipik sintetik piretroid (10-15 kun)
SD50= 250-300 mg/kg
1. 10% k.e. (tsimbush)
2. 20% k.e. (nurell)
3. 25% k.e. (tsimbush, sherpa)
4. 40% k.e. (ripkord)
1. G’o’zada oqpashshaga, qandala, tunlamlarga jumladan g’o’za tunlamiga 0.05-0.08 l t.e.m./ga
2. olmada, olma qurti, bargo’rovchi- 0.04-0.08 kg/ga
3. tokda barg o’rovchi 0.06-0.09 kg/ga
4. karamda kemiruvchilarga 0.04 kg/ga
5. kartoshkada, kalorado qo’ng’izi- 0.04 kg/ga, bitga- 0.12kg/ga
6. bodring, pomidor oqpashsha 0.3-0.4kg/ga
7. omborlar RIPKORD bilan 0.5g/m² oxirgi ishlov. 20 kun. uzumda 25, yopiq sharoitda 3kun. 2-4marta ishlov berish tavsiya etilgan.
5. Sumitsidin(fenvalerat) 20% k.e. 4 izomeri mavjud och suyuqlik, kuchsiz hidli.(15 kun ta’sir etadi)
Kemiruvchi hasharotlarga yuqori samaradorli. Arilarga zaharli! SD50 = 451 mg/kg t.v
1. G’o’zada- kuzgi tunlam 0.6 l/ga (2 marta)
2. bedada (furaj uchun) uzunburun, qandala, tunlam 0.5 l/ga
3. Kartoshka, karam kompleks hasharotlariga-0.3 l/ga
4. Olma-olma qurti 0.3-1 l/ga
5. Bodring-bit 1-2.5 l/ga,
Oxirgi ishlov 20-45 kun