Nazariy qism L. L. Sulfat kislotaning qo'llanilishi

5320400 KI 2022-yil 19A- 19 KT
O^xzg.	Varaq	Hujjat	Imzo	Sana

Ishlab chiqarishni jadallashning eng muhim yo'llari yuqori bo'lgan konsentrlangan

502. 
     olish, buning uchun kolchedan kuydirish jarayonidan boshlab toza kislorodni qo'llash. Yuqori bosim va aktiv katalizatoridan foydalanish, qaynovchi qavatli katalizatorli kontakt apparatiga to'liq o'tish va boshqalar. Intensivlashning barcha ko'rsatilgan bu usullari kelajakda qurilishi kerakbo'lgan yoki rekonstruksi- yalanadigan barcha korxonalarda qo'llaniladi .
     

Harorat yana ham oshirib borilsa, sulfat kislota bug'lari SO2 va H2S ga, so'ngra esa

502. 
     to SO₂ va O₂ gacha dissotsiallanadi. 400°C dan yuqori haroratda bug' tarkibida SO₃ niag miqdori ko'p bo'ladi. 700°C va esa SO₂ ning miqdori ko'payadi. 900⁰C dan yuqorida SO3 to'liq SO2 va O2 ga ajraladi. Bosim pasaysa yoki qaytovchilar ta'sirida masalan, S ta'sirida dissotsiatsiyalanish darajasi ham ortadi .
     

Konsentrlangan sulfat kislota kuchli oksidlovchi hamdir. Uning metallar bilan ta'siri konsentratsiyasiga bog'liq bo'ladi. Konsentrlangan kislota oltin va platinadan boshqa barcha metallar bilan reaksiyaga kirishadi, bunda vodorod ajralib chiqmaydi, balki sulfat kislotaning qaytarilish mahsulotlari (SO2, S, H2S) tuz va suv hosil bo'ladi.
U suv bilan gidratlar hosil qilish xossasiga ega bo'lganligidan suvni shiddatli tortib oladigan kuchli gigroskopik moddadir. U hatto boshqa kislotalardan, tuzlarni kristallogidratlaridan, hatto uglevodorodlarning kislorodli hosilalaridan (unda vodorod va kislorod suv shaklida bo'lmasa ham) suvni tortib oladi. O'simlik va hayvonot to'qimalari kraxmal, qand va sellyuloza kabi moddalarni yemiradi. Ulardan suvni tortib olgach, qorayib uglerod qoladi. Suyuq kis-lotada esa sellyuloza va kraxmal glyukoza hosil qilib parchalanadi. Odam terisiga konsentrlangan kislota tegsa kuydiradi .

						Bet
					5320400 KI 2022-yil 19A- 19 KT
O^xzg.	Varaq	Hujjat	Imzo	Sana

2.2. Asosiy qurilmalar tasnifi

Hozirgi zamon kontakt apparatlari asosan qaynovchi qatlamda ishlovchi apparatlar bo'lib, unda SO₂ ni oksidlanish darajasi 99% ga tengdir. Kontakt usulida sulfat kislota ishlab chiqarishning oxirgi bosqichi bu oltingugurt (VI) oksidining absorbsiyalanib konsentr-langan sulfat kislota va oleum hosil qilishidir .
Eski 5 tokchali kontakt apparatlarida SO₂ ning SO₃ ga aylanishi 98 % ni tashkil qilardi. Qolgan 2 % zaharli gaz - SO₂ atmosferaga chiqarib tashlanar edi. Bu esa atrof- muhitni zaharlar edi. Yirik zavodlarda esa bu juda xavfli (juda ko'p gaz atmosferaga chiqib ketadi) va bunga yo'l qo'yib bo'lmaydi. Shuning uchun ham keyingi yillarda IK/IA sistemasiga o'tildi. Bu 2 marta kontaktlash va 2 marta absorbsiyalash degan ma'noni anglatadi. 61- rasmdagi sxemada ko'rinib turibdiki, gaz (SO₂) kontakt apparatining uch qavat katalizatoridan o'tgach, oleum olish uchun birinchi absorbsiyaga oleumli adsorberga yuboriladi .

	j T' L-M
	1 - ~—^^	1
1
1	. -—
J	— :		——
J	1". ~ z - T - - _-	___1
	f ] *

5-rasm. Qaynovchi qatlamli katalizator bo'lgan kontakt apparati. 1 -chang ushlagich; 2 - katalizatorning qaynovchi qavati; 3 - gaz taqsimlovchi panjara; 4 - apparat korpusi; 5 -suvli sovutgichlar (issiq almashtirgichlar).

Qaynovchi qavatli pech tuzilishi oddiy bo'lishiga qaramay jarayonning yuqori jadalligini ta'minlaydi. Ular donador materiallarni quritish uchun, kolchedanni kuydirish va qattiq yoqilg'ini yarim kokslash uchun hamda katalitik jarayonlarda ishlatiladi. Tipik qaynovchi (muallaq turuvchi) qavatda kuydirish pechlariga kolchedan kuydirish pechlari misol bo'ladi. Muallaq turuvchi (qaynovchi) qavat hosil bo'lishi

						Bet
					5320400 KI 2022-yil 19A- 19 KT
O^zg.	Varaq	Hujjat	Imzo	Sana

uchun gazni ostdan maydalangan qattiq material orqali shunday tezlikda o'tkaziladiki, qattiq zarracha biroz yuqoriga uchib ham ketmaydi, ostga ham tushmaydi, go'yo «suzib» yuradi. Gaz oqimi tezligi 3-4 marta oshirilganda ham pechdan chiqib ketmaydi.

Qaynovchi qavatli pechlarida kuydiriladigan qattiq zarrachalar gaz bilan samarali yuviladi, bunda ikki fazali sistemaning girdobsimon aylanish darajasi juda yuqori bo'lib, diffuzion tormozlanish esa ancha kam bo'ladi.

t Kuvuudi ялxi




f Hu\rt
6-rasm. Qaynovchi qavatda kuydirish pechi (kolchedan kuydirish pechi).
1 - kuydirish bo'lmasi; 2 -bunker; 3 - panjara; 4 -kolchedan kiritish joyi;
5 - kuyindi gazlari chiqadigan joy; 6 - kuyindi gazlari chiqadigan joy;
7 - sovutkich (bug' qozon bo'lmasi).
Barabanli aylanuvchi pechlar po'latdan yasalgan ichi o'tga chidamli g'isht bilan qoplangan baraban (mashina apparatlarning uzun silindrsimon qismi) g'ildirakchali tayanchga 3 - 4° burchakda qiya qilib gorizontal o'rnatiladi. Baraban elektromotor uzatmasiga va pechga o'rnatilgan tishli g'ildirak (shesterna) yordamida bir soniyada 0,5 -2 martagacha tezlik bilan aylanadi .
Tunnel (kanalli) pech uzun (200 m. gacha), chuqur kanal bo'lib, ichki devorlari o'tga chidamli g'isht bilan qoplangan, ichida relslar o'matilgan, unda bir-biriga yaqin holda o'rnatilgan ichida kuydiriladigan material ortilgan vagonchalar harakat qiladi. Vagonchalar ham o'tga chidamli g'isht bilan qoplangan va tashqi yon tomonlari temir qalqon bilan o'ralgan .

						Bet