Nazariy qism. Oltin rudasini flotatsiyalanish xususiyati

1.2 Piritning asosiy minerallari.
Pirit oksidlanish zonasida beqaror va osonlik bilan dekompozitsiya qilinadi, masalan, geotit va fibrit kabi temir gidroksidi hosil qiladi.Suvsizlanishdan so`ng, u barqaror limonitni hosil qiladi va ko`pincha pirit bilan illiuziya hosil qiladi.Ushbu ta`sir odatda temir konining oksidlanish zonasining sirt zonasida limonit yoki kozok va fibritning shakllanishiga bog`liq bo`lib, u temir kepka deyiladi.
Sof pirit tarkibida 46,67 % temir va 53,33 % oltingugurt bor. Pirit odatda temirning ekstrakti uchun xomashyo emas, oltingugurt va sulfat kislota ishlab chiqarish uchun xomashyo sifatida ishlatiladi., chunki temirning temir javhari yaxshi.Piritning kimyoviy tarkibi- FeS<sub>2</sub> .Tarkibi odatda kobalt, nikel va selenni o`z ichiga oladi.
Pirit – hamma sulfidli minerallar tarkibida uchraydi va 46,5% temir va 53,5% oltingugurtdan iborat.Nikelli pirit tarkibida 30,6% nikel, kobaltli pirit rudasi tarkibida 3% gacha kobalt bor. Markazit piritning polimorf ko`rinishi bo`lib, pirit va pirrotin bilan birga uchraydi
Pirrotin ko`proq mis-nikelli rudalari tarkibida uchraydi va tarkibidagi temir miqdoriga qarab, geksagonal va monoklin pirrotinlarga bo`linadi. 2-jadvalda piritning asosiy minerallari tavsifi berilgan.

2. 
   jadval
   

. Piritningasosiyminerallaritavsifi

t/r	Mineralnomi	Formulasi	Temirningmidori,%	Oltingugurtmiqdori,%	Zichligi,g/sm^3	Qattiqligi
1	Pirit	FeS2	46,5	53,5	4,9-5,2	6-6,5
2	Markazit	FeS2	46,5	53,5	4,9	6-6,5
3	Pirrotin	Fe1-xS*	58,8-61,9	41gacha	-	3,2-4,5

3. 
   jadval
   

. Piritboyitmasidagikomponentlarningmiqdori (%)

t/r	Boyitmamarkasi	Oltingugurtmiqdori	Qо`rg`oshinvaruxqо`shimchasi	Namligi
1	KSF-0	50	-	3
2	KSF-1	48	1	3
3	KSF-2	45	1	3
4	KSF-3	42	1	3
5	KSF-4	38	1	3

II bob Nazariy qism. Oltin rudasini flotatsiyalanish xususiyati
2.1. Oltin minerallarini flotatsiyalanish xususiyatlari
Sulfid rudalarida oltin qisman sof xolda, qisman esa minerallar tarkibiga joylashgan bо`ladi. Bu rudalar qiyin texnologiyali rudalar guruhiga kiradi. Bunday rudalar flotatsiya usulini qо`llash bilan boyitiladi, flotatsiyani qullaydigan korxonalar dunyoda 90%ni tashkil etadi.
Flotatsiyani qullashdan maksad, erkin qatnashayotgan oltin bilan birga, sulfid minerallari tarkibiga joylashgan oltinni xam boyitmaga utkazishdir. Ayrim xollarda sulfid rudalaridagi barcha oltin boyitmaga o`tadi, tashlama chiqindilar omboriga junatiladi. Boyitma tarkibidagi oltinni ajratib olish, rudani qayta ishlashdan qura osondir.
Ayrim xollarda, flotatsiya yо`li bilan olingan boyitmaga rudadagi barcha oltin o`tmaydi. Shunday bulsada flotatsiyani qullash foydalidir, chunki boyitmaga, tugridan-tugri sinillab eritishda, gravitatsiya va amalgamatsiyada ajratib olinishi qiyin bulgan oltin utadi. Flotatsiya usuli oltinni boshka asosiy minerallar katorida yul-yulakay ajratib olishda xam katta axamiyatga egadir. Mis sulfid mineralli rudalari bunga misol bula oladi. Mis konsentrati tarkibiga o`tgan oltin, mis zavodida eritiladi dastlabki eritishda oltin shteynga, sung koralama misga, keyin esa rafinlangan misga о`tadi. Toza mis anot shaklida quyilib, elektrolizlanadi. Unga 0,34 V tok berilgach, mis katodga utiradi. qaytarilishga va elektrolizga 1,68 V talab kilgan oltin elektronlari katod yuziga yeta olmay vanna tubiga chukib shlam xosil kiladi. Shlam suzib, kuritilib, shixtalab, mufil pechida oltin-kumush qotishmasi, keyin esa toza oltin va toza kumush metall yombisi kuyib olinadi. Tarkibida oltin bulgan sulfidli minerallarni flotatsiya yuli bilan boyitishda tuplovchi ( sobiratel) flotoreagenti sifatida butil ksantogenati (etil ksantogenati yoki amil ksantogenati) ishlatiladi. Bundan tashkari ditiofosfat, merkaptan, yog kislota tuzlari xam qo`llash mumkin. Ksantogenat sulfid mineralli oltin yuzasiga suv va xavo kontakti bulgandagina, uning yuza kismini ksantogenat ilashtirib, xavo yordamida butana ustiga olib chikadi tuplovchi reagent qatlam zichligi suvda xavo bilan tezda oshib ketadi. Kislorod yordamida uning zichligi bilan birga mustaxkamligi xam ortadi. I.A.Kakovskiyning kursatishicha oltin bilan ksantogenatning tasiri oksidlanish-kaytarilish jarayonidir. Bunda oltin uz elektronini kislorodga beradi. Oltin yuzasida kalinligi 30 A⁰ bulgan “oksid” pardasi xosil buladi. Ksantogenat oltinning barcha yuza sirtida emas, balki ayrim faol kismidagina adsorbsiyalanadi. Dastlab adsorbsiya tezligi yukori bulib, oltin va ksantogenatning kimyoviy uzaro tasiri, suvda kiyin eriydigan oltin ksantogenat AuROCSS xosil buladi, keyin esa adsorbsiya tezligi pasayadi.
Agar butana tarkibiga sianid, Na₂S, NaOH, Ca(OH)_2, Na₂SO₄, CuSO₄,CuSO₄ bulsa, u flotatsiyani –bugadi, susaytiradi. Oltinni kuchli chuktiradigan ya`ni depressiyalaydigan reagent –oltingugurt sulfididir Na<sub>2</sub>S. Bundan tashkari Na<sub>2</sub>S oltinning yuza kismi bilan kimyoviy birikishib ta`sirlashib oltin sulfid Au₂S xosil kiladi. natijada gidrofillanib flotatsiyalanish xususiyatini yukotadi.
Sianid (NaCN) ning depressiyalash xususiyati shundaki, u oltin ksantogenati AuROCSS ni eritib uni sorbsiyalaydi. Sianid (NaCN) ning depressiyalash xususiyati ishkorli muxitda yanada xam oshib ketadi. Demak rN muxitning oshishi flotatsiyaga salbiy tasir kursatadi. Eng kuchli tasir etuvchi ishkor, bu Ca(OH)₂ dir. Oltinning flotatsiyalanishi butanadagi boshka minerallarga boglik. Masalan : SiO₂ –kvars –flotatsiyaga tasir etmaydi. Ammo FeS₂ –pirit, FeS₃ -pirrotin, As₂S₃ -ya`ni arsenopirit, CuFeS<sub>2</sub> -xalkopirit, Sb<sub>2</sub>S<sub>3</sub> -antimonit, HgS –kinovar oltin flotatsiyasini yomonlashtiradi. Bu sharoitda ushbu ishkor muxitini oshirish flotatsiyani yaxshilaydi.
Ayrim reagentlar oltinni flotatsiyalashni faollashtiradi, ayrimlari susaytiradi. Sintetik kupirtiruvchilar kullab oltin va boshka minerallarni ajratib, tanlab (seleksiya) flotatsiya boyitmalari olinadi. Agar ruda kam sulfidli bulsa, kupik barkaror bulmaydi, oltin va ayniksa yirik oltin minerallari flotatsiyasi yomonlashadi. Yaxshi kupiklantiruvchilar flotoreagentlardan (soyena) karagay moyi, terpinol, T-80 kabilar ishlatiladi. Koksoxkimyo maxsulotlari –krezol, ogirpiridin, bekaror kupiklantiruvchilardir. Ruda shlamli bulsa yoki yog kislotasi ishlatilsa kupik barkarorlashadi. Oxak muxit sozlovchi reagent sifatida, kam ishlatiladi. chunki u kupaysa, oltin sulfid ruda flotatsiyasi buziladi. Bu urinda soda yoki NaOH ishlatilgani ma`kul. Soda butanani yaxshi dispergidlaydi (sochadi) va ogir rangli metallar tomonidan oltinni depressiyalashni kamaytiradi. Temir va temir sulfidlari oltinni tez depressiyalaydi. Sodani tegirmonga yuklashbilan temirni temirgidratga aylantirib, uni oltin mineralidan «ochilguncha» ulguriladi. Soda kattik suvda xam flotatsiya olib borishga imkon beradi, chunki oltin bunday suvda flotatsiya bilan yomon boyitiladi. Oltin flotatsiyasi uning butanadagi о`lchami va shakliga xam bog`lik bо`ladi. Umuman 0,1 mm. dan katta oltin zarralari flotatsiyaga nisbatan omonlashadi.
Ammo oltinning flotatsiya boyitmasiga utishi uning shakli, tarkibi, butana zichligi, kо`pik xususiyati va boshqa faktorlarga xam bog`lik bо`ladi. Flotatsiya yо`li bilan oltin rudasini boyitishda pnevmamexanik flotomashinalari ishlatilsa xam yaxshi bо`ladi. U oltin birikkan kupiklarni yaxshi kо`tarib, butana yuzasiga olib chiqishga imkon beradi. Ammo xar kanday sharoitda xam yirik oltin minerallari flotatsiya yо`li bilan tо`liq olinmaydi, bunda gravitatsiya usuli Au xam qullashga tо`g`ri keladi.
Oltin rudalaridagi qushimcha usullar toza oltin mineralini flotatsiya qilishdan kо`ra kiyin kechadi. Shuning uchun flotatsiya chiqindilarida oltin bilan kо`paygan mis va temir minerallari tuplanib qoladi. Amalgagamatsiyalangan oltin xam flotatsiyaga moyil bо`lmaydi . Oltinning yuqolishi sabablaridan biri , oltin zarralarining «qoplama» bilan qoplanib qolishidir.
Kо`pincha bunday «koplamalar» sifatida temir gidrokli oltinni о`rab oladi. Oltin mineralligida «bikib»kolsa, u shu mineralning fltotoaktivligiga bog`likdir,flotoaktiv mineral boyitmaga о`tadi.
Oltin sulfid rudalari, kupincha ikki stadiyali usulda flotatsiyalanadi. Bu usul ,oltin zarralarining о`ta yanchilishiga yul kuymaydi, barcha oltinning flotatsiyaga о`tishini ta`minlaydi.Oltin boyitmalari,juda kam tozalov operatsiyasiga (perechistka) yoki bо`lmasligi bilan xarakterlanadir. Shu boisdan flotatsiya jarayonida, kuprok oltin olgan va kamrok (oltini bor) sifatli boyitma olishga xarakat qilinadi.