Nazariy: yangi bilimlarni egallash bo‘yicha o‘quv mashg‘uloti

Ξ ξ Ksi x, ks
Ο ο Omikron O
Π π Pi P
Ρ ρ
R Ro
Σ σς Sigma S
Τ τ tau (tav) T
Υ υ Ipsilon y, v, f
Φ φ Fi ph, f
Χ χ Xi ch, kh
Ψ ψ Psi Ps
Ω ω Omega O
117
So‘z yasalishining ba’zi umumiy tushunchalari
So‘z tarkibi. Morfema turlari. Morfem tahlil.So‘z tarkibi quyidagi na mazmun, na shakl jihatidan bo‘linmas, eng kichik ma’noli qismlar farqlanadi: old qo‘shimcha (prefiks), o‘zak, suffiks va tugallanma (fleksiya). Ushbu eng kichik ma’noli qismlar morfema (yun. morphe - shakl) deyiladi. O‘zakka nisbatan joylanishi bilan farq qiluvchi prefiks va suffiks birgalikda so‘z yasovchi affikslar (lot. affixus - qo‘shimcha) deyiladi. Ularning o‘zakka qo‘shilishidan yangi so‘zlar - yasama so‘zlar hosil bo‘ladi. Tugallanma - grammatik ahamiyatga ega affiks bo‘lib, shakl yasash (kelishik, son, rod) uchun xizmat qiladi. So‘zni morfemalarga bo‘lish morfem tahlil yoki tarkibiy tahlil deyiladi:
inter-vertebr-al-is, e
prefiks o‘zak suffiks tugallanma
so‘z yasovchi affikslar
Tugallanmagacha bo‘lgan so‘zning o‘zgarmas qismi leksik ma’no tashiydi va so‘z negizi deb ataladi.
Bevosita tarkib (BT) ga ko‘ra so‘z yasalishi tahlili. So‘z yasovchi va yasama negizlar.So‘z yasalishi tahlilining mohiyati – so‘zdan ikki bevosita tarkib (BT) ni ajratib olishdir. Ular, qo‘shilishi tufayli yasama so‘z paydo bo‘ladigan, yagona parcha (so‘z yasovchi negiz) va affiks(lar).
Morfem tahlilni so‘z yasalishi tahlili orasidagi farqni quyidagi misolda namoyish etish mumkin. Morfem tahlil nuqtai nazaridan interlobularis - bo‘laklararo sifati 5 morfemaga ajraladi: inter- (prefiks), -lob- (o‘zak), -ul-, -ar- (suffiks), -is (tugallanma); so‘z yasalishi nuqtai nazaridan esa 2 BT ajratiladi: inter- (prefiks) + lobular(is) (so‘z yasovchi negiz):
so‘z yasamaydigan negiz
lob(us)
1-darajali yasama negiz lob-ul(us) so‘z yasovchi negiz
2-darajali yasama negiz lobul-ar(is) so‘z yasovchi negiz
3-darajali yasama negiz inter-lobular(is)