Nazariya va amaliyotda korporativ boshqaruv

Nazorat savollari

1. 
   Risk tushunchasi va unga berilgan tariflar?
   
2. 
   Risk nazariyasining rivojlanishi?
   
3. 
   Risklarning tasnifi va tavsifi?
   
4. 
   Riskka ta’sir etuvchi omillar?
   
5. 
   Tashqi va ichki omillar?
   
6. 
   Risklarni o‘rganish zarurati?
   
7. 
   Korporativ qiymat qanday koʻrsatkich?
   
8. 
   Korporativ qiymat koʻrsatkichi qanday aniqlanadi?
   

X V BOB. KORPORATIV BOSHQARUVDA KOMPANIYA QIYMATINI BAHOLASH


15.1. Kompaniya qiymatini baholash
Korporativ aktivlar moliyalashtirish maqsadi bo‘yicha operatsion aktivlar va nooperatsion aktivlarga ajratiladi. Operatsion aktivlar (qimmatbaho qog‘ozlar) biznesni yuritish uchun yo‘naltiriladi. Asosan, er, bino, inshoot, mashina va qurilmalar, ishlab chiqarish zahiralari, patenlar va litsenziyalarni sotib olishga, debitor qarzlarni yopishga, innovatsiyalar va nou-xaularni sotib olish yoki yaratishga, korxonaning obro‘sini oshirish uchun amalga oshiriladigan faoliyatga yo‘naltirilgan aktivlarga operatsion aktivlar deb aytiladi. Nooperatsion aktivlarga kompaniyaning asosiy faoliyatida foydalanilmaydigan aktivlarga aytiladi va ushbu aktivlar kompaniya balansida ko‘rsatiladi. ³⁶
Nooperatsion aktivlarning ta’rifini izohlashda akkumlyator ishlab chiqaradigan kompaniyalar misolida izohlashimiz mumkin. Ushbu kompaniyaning asosiy faoliyati akkumlyatorni ishlab chiqarish va sotishni tashkil etib, uning asosida daromad oladi. Kompaniyaning ushbu asosiy faoliyatiga yo‘naltiriladigan aktivlar operatsion aktivlarga kiradi. Nooperatsion aktivlarga kompaniya boshqa faoliyat bo‘yicha oladigan daromadlarini, masalan, bo‘sh turgan bino, inshootlarini ijara berish yoki sotish orqali olgan daromadlari kabi aktivlarga aytiladi.
Kompaniyaning qiymati operatsion va nooperatsion aktivlar miqdorining summasidan iboratdir. Kompaniya qiymatini kompaniyaning rivojlanishi va o‘sishi bo‘yicha natijalarni tahlilida korxonaning bozordagi qo‘shilgan qiymatini aniqlashimiz kerak. Bunda kompaniya aktivi pul oqimini diskontlash asosida baholanadi va bunda kompaniya qiymati (V_0p)ni kapitalning diskontlangan o‘rtacha solishtirma qiymati (WASS) orqali hisoblaymiz.
(11.1.1)
bu yerda: FCF_t (free cash flow) - erkin pul oqimi.
Erkin pul oqimi (FCF_t (free cash flow)) – bu kompaniyaning kapital qo‘yilmalarga harajatlarni hisobi va soliqni to‘lagandan so‘ng qolgan hisobdagi pul miqdoridir.
Agar kelgusi pul oqimining bugungi qiymatini hisoblash zaruriyati tug‘ilsa, u holda tahlilchilar Gordon formulasidan foydalanadilar. Gordon formulasi dividendning doimiy o‘sishi holida aktivlar narxini aniqlaydi:
(11.1.2)

bu yerda, V_t – aksiyaning qiymati; D₁ – navbatdagi davrda kutilgan daromad; k – diskontlash stavkasi; g – dividendning doimiy o‘sishi.

Kompaniya qarz majburiyatlari va imtiyozli aksiyalarning qiymatidan kelib chiqqan holda xususiy kapitalning bozor qiymati (XK_bq) esa quyidagicha aniqlanadi:

XKbq = KQ – QM – IAq

(11.1.3)

bu yerda: KQ – kompaniyaning qiymati; QM – qarz majburiyatlari; IA_q – imtiyozli aksiyalarning qiymati

Kompaniya balansidan kelib chiqqan holda xususiy kapitalning bozor qiymati (XK_bq) esa quyidagicha aniqlanadi:

XKbq = XKbq* – QQbq

(11.1.4)

bu yerda: XK_bq* – xususiy kapitalning balansli qiymati; QQ_bq – qo‘shilgan qiymatning bozor qiymati.

Kompaniya biznes yuritishda asosan xususiy kapitalning qiymatini aniqlash, bozorga nisbatan qiymatini baholashiga to‘g‘ri keladi. Ayniqsa, aksiyalarni sotishda, investorlarni jalb etishda aksionerlar va investorlarni operatsion aktivlarning hajmi va bozor qiymati qiziqtiradi. CHunki korporativ boshqaruvda kapitalning katta qismi investorlar – aksionerlar, obligatsiyalarning egalari va kreditorlarning kapitallari tashkil etadi. Demak, kompaniya qiymatini baholash investorlar ko‘proq qiziqtiradi. Korxonaning qiymatida qarz majburiyatlarini kam bo‘lishi kompaniyani kelgusida yuqori taraqqiyotga erishishga yo‘naltiradi va investorlarning qiziqishini ortiradi.