Nazorat savollari. Avtomatika elementlari qanday xususiyatlarga ega?

Nazorat savollari.

1. Avtomatika elementlari qanday xususiyatlarga ega?

2. Avtomatika elementlarning statik tavsifnomalari qanday?

3. Element sezgirligi deb nimaga aytiladi?

4. Nostabillik deb nimaga aytiladi?

5. Sezgirlik chegarasiga ta’rif bering?

Javoblar

1. Avtomatika elementlari tizimning eng asosiy qismi bo’lib, quyidagi

funksiyalardan birini bajaradi:

- nazorat qilinayotgan yoki rostlanayotgan kattalikni qulay ko’rinishdagi signalga

o’zgartirish (birlamchi o’zgartgich - datchiklar);

- bir energiya ko’rinishidagi signalni boshqa energiya ko’rinishdagi signalga

o’zgartirish (elektromexanik, termoelektrik, pnevmoelektrik, fotoelektrik va xakozo

o’zgartgichlari);

- signal tabiatini o’zgartirmasdan uning kattaliklarini o’zgartirish

(kuchaytirgichlar);

- signalning ko’rinishini o’zgartirish (analog-raqam, raqam analog

o’zgartkichlari).

- signalning formasini o’zgartirish (taqqoslash vositalari),

- mantiqiy operatsiyalarni bajarish (mantiqiy elementlar),

- signallarni taqsimlash (taqsimlagich va kommutatorlar),

- signallarni saqlash (xotira va saqlash elementlari),

- programmali signallarni hosil qilish (programmali elementlar),

- bevosita jarayonga ta‘sir qiluvchi vositalar (ijrochi elementlar).

Avtomatika elementlarining funksiyalari xar hil bo’lganiga qaramay,

ularning parametrlari umumiy hisoblanadi va ularga quyidagilar kiradi:

- statik va dinamik rejimlardagi tavsifnomalari;

- uzatish koeffitsiyenti (sezgirlik, kuchaytirish va stabilizatsiya

koeffitsiyentlari);

- xatolik (nostabillik);

- sezgirlik chegarasi.

2. Xar bir avtomatika elementi uchun turg’unlashgan rejimda kirish X va chiqish

signallari U orasida u=f(x) bog’liqlik mavjud. Ushbu bog’liqlik elementning statik

tavsifnomasi deyiladi.

Ko’rinish bo’yicha (2.1.-rasm) avtomatika elementlarining statik

tavsifnomalari uch guruxga ajratiladi: a) chiziqli, b) uzluksiz nochiziqli, v) nochiziq

uzlukli.

Avtomatika elementining ishlash sharoitlari turg’unlashmagan, ya‘ni X va U

qiymatlari vaqt davomida o’zgarilayotgan payti dinamik rejim deyiladi. Chiqish

qiymatining vaqt davomida o’zgarishi esa dinamik tavsifnomasi deyiladi.

3. Har bir elementning umumiy va asosiy xarakteristikasi uning o’zgartirish

koeffitsiyenti, ya‘ni element chiqish kattaligining kirish kattaligiga bo’lgan nisbatiga

teng. Avtomatik tizimlarning elementlari miqdor va sifat o’zgartirishlarni bajaradi.

Miqdor o’zgartirishlar kuchaytirish, stabillash va boshqa koeffitsiyentlarni nazarda

tutadi. Sifat o’zgartirishda bir fizikaviy kattalik ikkinchisiga o’tadi. Bu holda

o’zgartirish koeffitsiyenti element sezgirligi deyiladi.

4. Avtomatika elementining yana bir muhim tavsifnomasi – element (kirish

kattaligi o’zgarishiga bog’lik bo’lmagan) chiqish kattaligining o’zgarishidan hosil

bo’lgan o’zgartirish xatosidir. Bu xatoga sabab atrof-muhit xaroratining, ta‘minlash kuchlanishining o’zgarishi va kabilar bo’lishi mumkin. Element xarakteristikalarining o’zgarishi natijasida paydo bo’ladigan hato nostabillik deb ataladi.

5. Kirish kattaligining element chiqishidagi signalini sezilarli darajada

o’zgartirish qobiliyatiga ega bo’lgan qiymati sezgirlik chegarasi deyiladi.

Avtomatika elementlari mustahkamlik bilan xam xarakterlanadi. Elementlarning

sanoat ekspluatatsiyasida o’z parametrlarini yo’l qo’yiladigan chegarada saqlash

qobiliyatiga mustahkamlik deb ataladi. Mustahkamlik elementni loyihalash vaqtida

hisoblanadi va uni ishlab chiqarilgandan so’ng ekspluatatsiya jarayonida sinaladi.