Nazorat savollari Marketing axboroti tizimini tuzilishi qanday? 2

Qisqa xulosalar 
Bozor imkoniyatlarini yaxshiroq bilish va marketing muammolarini echish
uchun har qanday tashkilot, korxona yoki firmaga to’liq va haqqoniy axborot 
zarur. Marketing axboroti marketing faoliyatida qaror qabul qilish uchun asos
hisoblanadi, shuningdek, qaror qabul qilgandan keyin olingan natijalarni tahlil 
qilish uchun ham kerakdir. Marketing axborot tizimi korxonani boshqarishdagi
axborot tizimining eng muhim tarkibiy qismidir. 


Nazorat savollari 
1. Marketing axboroti nima? 
2. Birlamchi axborot nimasi bilan ikkilamchi axborotdan farq qiladi?
3. Marketing axboroti tizimiga ta'rif bering. 
4. Korxonalar uchun axborot qanday ahamiyatga ega?

134

с

14-Mavzu. MARKETING MUHITI 

Reja: 
1. Marketing muhiti tushunchasi va mohiyati 

2. Korxona mikro-muhiti

3. Korxona makro-muhiti 


Tayanch so’zlar: marketing, marketing muhiti, mikromuhit, 

makromuhit, tabiiy muhit, marketingda axborot, zamonaviy marketing, 

ishlab chiqarish, mikro marketing, marketing kompaniyasi davri, iste’molchi,

2. Ichki hisobot tizimida nimalar ko‘rsatiladi.

Hisobot turlari va shakllari
Iqtisodiy mazmuni va hisobot ko‘rsatkichlarini olish man-
bayiga ko‘ra hisobot ikki tuiga bo'linadi:
• buxgalteriya hisoboti;
• statistika hisoboti.
Buxgalteriya va statistik hisobot awalgi xo‘jalik yuritish
tizimida bitta davlat hisoboti deb qaralar edi. Ular, aso­
san,yuqori tashkilotlaiga moliya organiga, bank muassasasi-
ga, statistik organiga topshirilar edi. Bunday sharoitda bux­
galteriya hisoboti statistik hisoboti o‘rtasidagi farq sezilmas
edi. Ammo ular o‘rtasidagi eng muhim farq ko‘rsatkichlar
mazmunida va tegishli hisobot shakllarini tuzish usulidadir.
Statistik hisoboti, tezkor-texnik, statistik va buxgalteriya hi­
sobining ma’lumotlari asosida tuzilsa, buxgalteriya hisoboti
esa asosan xo‘jaliklar bilan tasdiqlanadigan buxgalteriya hi­
sobi yozuvlari asosida tuziladi.
Buxgalteriya hisobotida asosan umumiy ko‘rsatkichlardan
foydalaniladi. Masalan, korxona mablagUari, balans foydasi
va h.k. Statistika hisoboti bo‘lsa, absolut miqdorlar bilan birga
nisbiy va o‘rta miqdorlar haqida ma’lumot beradi. Masalan,
foizlaming o‘sish darajasi, o‘rtacha daraja u yoki bu ko'rsat-
kichlaming o‘sish yoki pasayish dinamikasi va boshqalar.
Buxgalteriya hisoboti xo‘jalik faoliyati haqidagi asosiy
ta’minot manbayidir. U birinchidan, korxonaning o‘ziga
kerakdir. Ikkinchidan - korxonada ishlamaydigan shaxslar-
ga (aksiyadorlik jamiyatlarida), ya’ni o‘z mablag‘ini ulush
sifatida qo‘ygan aksiyadorlar va boshqa kreditorlarga kerak.
Uchinchidan hisobot davlatning soliq va boshqa organlariga
kerak. Buxgalteriya hisoboti turli moliya va tijorat tuzilma-
lari, biijalar, banklar uchun kerak.Ular qimmatli qog‘ozlar-
ning oldi-sottisini olib boradilar.
Buxgalteriya hisoboti awalombor korxona mulki tarkibini 

hamda korxona moliya natijalarini harakterlaydi. Undan tash-

qari bu hisobotda boshqa korxonalar bilan bo‘ladigan hisob-ki-
toblar, moliya organlari va bank muassasalari bilan bo‘ladigan
hisob-kitoblar aks ettiriladi. Hisobot ma’lumotiarining mana
shunday to‘liq berilishi shu bilan xarakterlanadiki, korxona
mustaqil iqtisodiy obyekt deb qaraladi.
Statistika hisoboti o‘z oldiga xarajatlar jarayoni ustidan
umumiy nazoratni amalga oshirishni mo‘ljallaydi. Statistika
ayrim olingan korxonaga mustaqil obyekt emas, balki butun
xalq xo‘jaligining bir qismi deb qaraydi. Statistika hisoboti
hudud, tarmoq bo‘lsa, ma’lum bir ko‘rsatkichlami bajaril-
ishini nazorat qilib, ular to‘g‘risida ma’lumot beradi. Shunga
qarab, statistika hisoboti shakllanib boradi.
Hisobot xalq xo‘jaligidagi ahamiyatiga qarab quyidagi ikki
turga bo‘linadi:
• umumdavlat hisoboti;
• korxona ichidagi hisobot.
Umumdavlat hisoboti Moliya vazirligi va Davlat Statistika
qo‘mitasi tomonidan belgilangan shakl va tartibda tuziladi
va tegishli organlarga o‘z vaqtida topshirilishi lozim bo‘ladi.
Korxona ichidagi hisobot esa qisqa bo‘lib, shu korxona
ichida foydalaniladi. Masalan, kassir hisoboti, moddiy javob-
gar shaxs hisoboti va ma’lum bir tashkiliy-texnikaviy tad-
birlami amalga oshirish rejalarining bajarilishi haqidagi hiso­
bot. Bu hisobotlar korxona rahbari, bosh buxgalter belgilagan
muddatda tegishli bo‘limlarga, ya’ni boshqaruv bo‘limiga
asosan buxgalteriya bo‘limiga, topshirilishi lozim.
Hisobotda bir korxona ko‘rsatkich ma’lumotlari yoki bir
necha korxona ko‘rsatkich ma’lumotlari ko'rsatilgan bo‘lishi
mumkin. Demak, shu xususiyatiga ko‘ra, hisobotni quyidagi
ikki turga ajratish mumkin:
• dastlabki hisobot;
• yig‘ma hisobot.
Yig‘ma hisobot birlashmalar, assotsiatsiyalar, aksiyadorlik 

jamiyatlari, boshboshqarmalar, vazirliklar, tarmoqning bosh­

qa yuqori tashkiloti tomonidan tuziladi.
Hisobotni tuzish va topshirish muddatiga ko'ra esa quy­
idagi turlarga ajratish mumkin:
• yil ichidagi (davomidagi) hisobot;
• yillik hisobot.
Yil ichidagi hisobot esa, oylik, choraklik va yarim yillik
bo‘ladi.
0 ‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to‘g‘-
risida ”gi qonun (16 modda) bilan yillik hisobotning quyida­
gi shakllarini tuzish nazarda tutilgan:
1. Korxona balansi № 1.
2. Moliyaviy natijalar haqida hisobot № 2.
3. Asosiy vositalar harakati haqida hisobot № 3.
4. Pul harakati to‘g‘risidagi hisobot № 4.
5. Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobot № 5.