Taqlid sozlar - Taqlid soʻzlar sharpa, tovush, shola, harakatlarning obrazi boʼlgan soʻzlardir. Taqlid sozlar ikki guruhni tashkil qiladi:
- 1) tovushga taqlid soʻzlar. Tovushga taqlid soʻzlari tabat va jamiyatda uchraydigan xilma-xil tovushlarni nutqqa koʻchirilishi asosida yuzaga keladi: inga-inga, pix-pix, vov, uv, qag-qag, taq, gurs, gumbur kabilar;
- 2) harakat va holatga taqlid soʻzlar. Harakat va holatga taqlid soʻzlar tabiatda uchraydigan turli narsa va hodisalarning harakat va holatlarni soʻzlar vositasida ifodalanishi asosida vujudga keladi: yalt, lip, lik - lik, yalp - yalp, bij - bij kabilar.
Taqlid sozlar yakka va takror holda ishlatiladi. Takroriy taqlid soʻzlar asosida davomiylik, takrorlanish kabi manolarni ifodalanadi. Qiyoslang: - Taqlid sozlar yakka va takror holda ishlatiladi. Takroriy taqlid soʻzlar asosida davomiylik, takrorlanish kabi manolarni ifodalanadi. Qiyoslang:
- U piq etib kuldi. U piq-piq kuldi.
- Tovushga taqlid soʼzlarga, bazan ir, -ur kabi unsurlar qoʼshilib takror shaklda ishlatilganda, ularning maʼnolari kuchaytiriladi: taq+ir-tuq+ur, tas+ur-tus+ur, dup+ur-dup+ur.
- Taqlid soʻzlar boshqa turkumlardan yasalmasa ham, biroq ular asosida ot va feʼl turkumiga doir sozlarni yasash mumkin:
- qars+ak, bizbiz+ak, sharshar+a, gargar+a, jizz+a kabi otlar, taq+illa, duk+illa, lapang+la, milt+illa, taq etmoq, lik etmoq kabi fellar shular jumlasidandir.
- Taqlid soʻzlar gapda, asosan hol va sifatlovchi aniqlovchi vazifalarini bajaradi. Bunda ular yetgan va yetib kabi soʻzlar bilan birikib kelishi ham mumkin.
- Masalan: Sobir yaxna kok choyni qult-qult yutdi. Ormon boʼylab boltaning taq-taq etgan tovushi taralib sokinlikni buzardi. Simyogochga ilingan chiroq shamolda taq-taq etib ovoz chiqarardi.
Taqlid soʻzlar otlashganda ega, toldiruvchi, qaratqichli aniqlovchi kabi vazifalar bajaradi. Masalan, - Taqlid soʻzlar otlashganda ega, toldiruvchi, qaratqichli aniqlovchi kabi vazifalar bajaradi. Masalan,
- ega: Bu yerdan toʻplarning gumbur-gumburi eshitilib turardi;
- toldiruvch: Senlar bu yerda vagir-vugur bilan ovvorasanlar;
- qaratqich aniqlovchi: Xolmurodning kirib kelishi quvnoq qiy-chuvning bosilishiga sabab boldi.
Adabiyotlar ro’yxati: - 1. U.Tursunov, N.Muxtorov, SH.Rahmatullaev. Hozirgi o’zbek adabiy tili. 1992 yil.
- 2. Sh. Shoabdurahmonov, M.Asqarova, A.Hojiev. Hozirgi o’zbek adabiy tili. I qism. II qism. Toshkent. «O’qituvchi» nashriyoti. 1980 yil.
- 3. A.G’ulomov, M.Asqarova. Hozirgi o’zbek adabiyoti. Sintaksis.
- Toshkent. O’qituvchi nashriyoti. 1987 yil.
- 4. O’zbek tilining imlo lug’ati. Toshkent. O’qituvchi. 1995 yil.
Do'stlaringiz bilan baham: |
